aydınoğulları

• aydınoğulları (1308-1426)
  
  germiyanoğullarının sübaşılarından (ordu komutanı) aydın oğlu mehmet bey tarafından kurulmuştur. merkezi birgi olmak üzere aydın, izmir ve manisa çevresine hâkim olmuşlardır. mehmet bey'den sonra başa geçen gazi umur bey zamanı, beyliğin en parlak devridir. kuvvetli bir donanma kuran umur bey, ege adalarına seferler yapmış, izmir'i ele geçirmiş idi (1328). ancak güçlü bir haçlı donanmasının işgal ettiği izmir'i tekrar kuşattıysa da bu savaşta şehit düştü (1347). umur bey'den sonra aydınoğulları eski gücünü yitirdi . yıldırım bayezid, karamanlıların kendisine karşı kışkırttığı beyliği osmanlı hâkimiyetine aldı(1390). ankara savaşı'ndan sonra izmiroğlu cüneyt bey, osmanlıların fetret devri mücadelelerine katıldı. nihayet 2.nci murat tarafından beyliğe son verildi (1426).
• (bkz: anadoluda kurulan turk beylikleri)
• http://www.enfal.de/starih30.htm
• türk tarihine katkıları aydınoğlu gazi umur bey ile olan beylik. umur bey ilk kallavi türk denizcilerinden olup selçuk ve izmir'de kurduğu tersanler ile ege'ye açılıp sakız, bozcaada, eğriboz ve mora'da bir süre hüküm sürmüştür. umur bey'in ege'de bu kadar taşşaklanmasından kıl kapan haçlılar sonradan venedik, ceneviz, rodos şövalyeleri ve kıbrıs'ın ortak donanması ile harekete geçip aydınoğullarını durdurmuşlardır. sonrasında denizde haçlılar, karada da osmanoğlu tarafından sıkıştırılan beylik tarih olmuştur. osmanoğlu'nun fetret devri sırasında cüneyt bey'in bir araya getirmesi ile yeniden kurulan beylik ikinci murat zamanında ebediyen tarih olmuştur.
• eski lidya-iyonya bölgesinde kurulmuştur. aydınoğlu mehmet bey, kurucusudur ve beylik ismini buradan almıştır. mehmet bey, ilk zamanlarda germiyan ordusunun subaşısıydı. germiyan hükümdarı 1. yakup’un emri ile ege denizine inerek elde ettiği yerlerde babası adına aydınoğulları beyliğini kurmuştur. mehmet bey, müslüman izmir’i ve gavur imzir’i olarak adlandırılan bölümleri aldı ve kendisine mübarüziddin lakabı verildi. mehmet bey, 1334 yılında bir av esnasında suya düşüp hastalandı ve vefat etti. daha sonra yerine umur bey geçti. umur bey, henüz 25 yaşındayken beyliğin başına geçmiş ve ömrünü gaza yoluna adamıştır.
  14 yıl gibi bir süre tahtta kalan umur bey, çeşitli şehirlere tersaneler kurmuş ve donanmasını güçlendirmiştir. donanması ile akınlar yapmış ve bunun yanında siyasal olarak da dönemin anadolusunda önemli bir rol oynamıştır. bizans tahtına kantakuzenos’un geçmesini sağlayanlardandır. güçlenen umur’a karşı kurulan haçlı birliği, umur’un donanmasını ateşe verdiler ve umur için kötü günler başlamış oldu.
  
  umur'dan sonrası oldukça sönük sayılabilecek bir tarihe sahip olan aydınoğulları beyliği, önceleri osmanlı ile dostane ilişkiler kurmuşlardır fakat sonraları bundan vazgeçmişlerdir. uzun süre bağlı kaldıkları osmanlı devleti'ne ise 2. murat döneminde tam anlamıyla dahil olmuşlardır.
  
  (bkz: copy paste değil alın teri)
• tarih boyunca toplam 7 bey tarafından yönetilmiş olan beylik.
• menteşeoğulları'ndan sonra anadolu'da gazi ethosunun liderliğini devralan beyliktir. balkanlar'a çapul maksatlı saldırılar düzenlemiş, bu coğrafyadaki hıristiyan devletlerin kendi aralarındaki savaşlarda aydınoğulları'na mensup akıncılar paralı asker olarak yer almıştır. ege'de öylesine kuvvetli bir güç hâline gelmiştir ki 1334 senesinde papalığın tevcihiyle venedik, kıbrıs ve st. john şövalyelerinden oluşan bir haçlı ordusu toplanmış ve izmir'i almış, beyliğin belini kırmıştır.
• ‘’aydınoğlu'nun atmış kasabası vardır. kalelerinin sayısı 300 veya biraz daha fazladır. ordusu yaklaşık 70 bin atlı savaşçıdan oluşur. hepsi de savaşta zorludur. kılıç ve kargı kullanmakta ustadırlar. rumlarla, frenklerle ve diğer kafir halklarla çok önemli savaşları olmuştur. parlak zafer dolu günleri vardır. onları görenler onların ya savaşa hazırlandıklarını ya da bir savaştan zaferle döndüklerini görürler. karada kanyonları ve boğazları atlarla, denizleri ise gemilerle doldurmuşlardır. bu ülkenin padişahları hep böyledir. askerlerini limana çektiklerinde bir dağ, karaya çektiklerinde bir şehir olur. türk padişahlarının hepsi kafirlerle girdikleri savaşlarda kılıçlarını onlar üzerine yağmur gibi yağdırır, kılıçlarıyla dağları delik deşik ederler. avladıkları avın mutlaka değerli bir av olmasını isterler. günleri hiç boş geçmez. bunların sağı solu belli olmaz. bakarsınız bir gün hepsi atlanmış, atların yeleklerine sarılmış, bir elleri kılıç kabzasında savaşa gitmektedirler. bakarsınız ertesi gün gemilerle bir deniz savaşına hazırlanmaktadırlar.‘’
  
  (memlûk devri tarihçilerinden şihabeddin bin fazlullah el- ömeri)
• maalesef okullarımızda beyliklerin değerleri bize güzelce anlatılmıyor, üstünkörü geçilip gidiyor. aydınoğulları beyliğinin zenginliğini hiç duymuş muydunuz? ilber hoca'nın ağzından aydınoğulları beyliğinin zenginliği:
  
  --- spoiler ---
  
  "zenginlik bakımından 13. asırda* balkanlarda, aydınoğulları beyliği gibi bir yer az bulunur. o devirde bu ölçüde burgondiya, italya'da cenova ve venedik hariç avrupa'da hiçbir hükümdar bu beylik kadar zengin değildi..."
  
  "avrupa'da ancak kuzeydeki burgondiya dukaları zenginlik açısından bu beyliklerle yarışabilir. italya'da venedik, cenova, toscana ve floransa... söz konusu devletlerde üretim fazla; aydınoğullarında ise daha çok doğal zenginlik var."
  
  ilber ortaylı, türklerin tarihi - orta asya'nın bozkırlarından avrupa'nın kapılarına, s. 244-245
  *14. asır olmalı, editor'ün gözünden kaçmış.
  --- spoiler ---
  
  beylik denince insanın aklına derme çatma bir devlet geliyor. ama bu böyle değil.
  
  --- spoiler ---
  
  gazi mehmed bey, devrinin medeniyet seviyesini göstermesi itibariyle bu devre ait kaynaklar cümlesinden olarak ölümünden bir yıl önce (1333 yazında) aydın oğlu mehmed beyi birgi'de ziyaret eden meşhur islâm seyyahı ibni batuta'nın müşahedeleri özel bir değer taşımaktadır. aydın oğlu mehmed bey, ibni batuta'yı bozdağ'daki sayfiyesinde kabul etmiş ve bir müddet sonra da birgi'deki sarayına götürmüştür. ibni batuta'nın, birçok merdivenlerden çıkılan salonun ortasındaki — köşelerinde arslan heykellerinin ağzından sular akan — havuzu ile bu güzel sarayda gördüğü mükellef kabul resmini ve içerdeki emsalsiz konforu tasvir etmesi ile aydın oğullarının zenginliği ve hayat seviyelerinin yüksekliği hakkında bir fikir edinmek kabil olmaktadır. aynı zamanda biz ondan, birgi'de tanıştığı ibni melek, müderris muhiddin gibi ilim adamlarına karşı sultanın yüksek bir itibar gösterdiğini öğrenmekle o devirdeki fikir hareketlerinin canlılığına dair gerçek materyaller elde etmiş bulunuyoruz demektir. nitekim osman oğullarına geçen tapu ve vakıf defterlerinde, birgi'de aydın oğlu mehmet bey'in cami ve medresesine ve bu medresedeki müderristen müderrise devredilen kitaplara ait kayıtlara rastladığımız gibi, aydın oğlu mehmet bey adına ithaf edilen eserlerin mevcudiyeti de bu zamandaki fikirce gelişmenin önemine en güzel bir delildir. aydın oğlu mehmet bey'in bizzat ilimle uğraştığı ve kendisine meşhur kadı ibni melek'in muallim olduğu da kaydedilmektedir. onun birgi'deki caminin -eşsiz tahta oymacılık örneği olarak tanılan- minberini yapan (1318) muhiddin-ül-garbî; ibni batuta'nın birgi sarayında gördüğü yahudi tabip ve tire kitabeleri arasında görülen seyfüddin-ül-baytar gibi şahsiyetler gözönüne getirilirse aydın oğullarının sanat ve fen alanında ne derece önemli bir mevki kazandıkları kolaylıkla anlaşılır.
  
  kaynak: himmet akın, aydın oğulları tarihi hakkında bir araştırma, s. 96
  --- spoiler ---
  
  osmanlı'da ve diğer türk devletlerinde görülen işret meclisi geleneği, aydınoğulları beyliği'nde de vardı.
  
  --- spoiler ---
  
  aydınoğulları beyliği, anadolu beylikleri arasında ilk sivrilen, gaza ve ticaretle zenginleşen, kültür hayatı erkenden gelişmiş bir beylikti. bu beylikte, donanmasıyla ceneviz ve venedik gemilerini vuran, balkanlar'da gaza akınları yapan gazi umur beg zamanına ait menakibname, düstürname gerçek tarihi bir kaynak olup orada olağanüstü kutlamalar vesilesiyle şarap içilen işret meclisleri, "ziyafetler", "sohbet"ler görülür.
  
  kaynak: halil inalcık, has-bağçede ayş u tarab, s. 275
  --- spoiler ---
• (bkz: birgi)