cizvitler

• 1534 yılında paris'te loyola'lı ignas (ignasce loyola) tarafından kurulmus "isa'nın arkadasları" diye bilinen bir hristiyan tarikatıdır.
• kurucusu ignatius loyola olan hıristiyan mezhebi. loyola mezhebe şelini veren kitabını inzivaya çekildiği mağarada yazıyor. o mağaranın yerinde şimdi görkemli la cave kilisesi var. cizvitler yoksulluk, bekaret ve itaat için yemin ederler.
  türklerin farkında olmadan hristiyan dünyasına yaptığı bir iyiliğin sonucu dünyanın kaderini etkilemiştir cizvitler. şöyle ki: kuruluşları zamanında, yarım düzine arkadaşı ile birlikte loyola'nın amacı kudüs'e hac ziyareti yapmaktır. defalarca denemesine karşı bunu başaramazlar, zira o dönemde kudüs türklerin elindedir vepapalık onlara gerekli izni de vermez. sonuçta onlar da dünyada gidilen her yerin hac ziyareti olduğuna karar verip yollara düşerler. ve böylelikle hem hristiyanlığın öncüleri ve genişlemesinin nedenleri hem de avrupa sömürgeciliğinin öncü kolu olurlar.
  bu arada ilkyılarında papalığa kesin bir itaat yemini etseler de zaman içinde vatikan ile sık sık ters düştükleri de olmuştur. zira vatikan'ın katı tutumlarıylakarşılaştırıldığında çok daha akılcı ve insancıl bir dünya görüşleri vardır. hatta gittikleri yerlerde ilk yaptıkları şey o yörenin dili ve kültürünü öğrenip o şekilde yaşamaktır. fakat aynı zamanda kültür birlikteliğini savunan vatikan onları farklı kültürleri getirip katolik inancı saptırmakla suçlar.
  dünyanın yukarıdan aşağı değil, aşağıdan yukarı değişebileceğini savunurlar.
  ilk üniversitelerini 16. yy'da kurmuşlar ve hem avrupa kıtasında hem de dünyanın bir çok yerinde milyonlarca öğrenci yetiştirmişlerdir.
• hristiyanlığın 4 büyük tarikatından biridir. tarikatın kuruluşu 1530'larda hıristiyanlık'ı kabul etmiş bir ispanyol askeri olan aziz ignatius'un çevresinde paris üniversitesi'nden bir grup öğrencinin toplanmasıyla başladı. tarikata girebilmek için yoksulluk, evlenmeme, itaat ve papa'ya bağlılık yemini edilir. fransiskenler kadar çalışkan ama dominikenler kadar da acımasız bir tarikattır.bunlar katolik aleminin entelektüelleri konumundadır. bunlar için önemli olan nokta ''papalık makamı''dır. bilindiği gibi dominikenler için öncelik ''roma kilisesi'', fransiskenler içinde ''hristiyanlık'' idi. bundan dolayı vatikanda tüm siyasi ve dini çekişmelerde cizvitler önemli bir rol oynamıştır. papayı yücelten opus dei tarikatı ile papalık makamını yücelten cizvitler devamlı bir kavga içerisinde olmuşlardır.citvitlere göre opus dei tarikatı ''papa tapınıcılığı(papolatry)'' yapmaktadır. bu tarikat en hızlı misyoner örgütüdür ve türkiye'de ilk misyoner okulunu açan gruptur. 18 kasım 1583 tarihinde cizvitler tarafından açılmış olan bu karaköy'deki saint-benoit lisesi olup bugun de faaliyetlerini sürdürmektedir. papa, kendi basma hareket eden bağımsız bir gruba dönüştüğünü görerek 1773'de cizvit tarikatını kaldırdı. ancak tarikat 1814'te yeniden kuruldu.günümüzde hıristiyan dünyasındaki etkisi yok denecek kadar azalmıştır.
• the exorcist'in damien karras'i da bu mezheptendir. kitabi cocukken okumanin zihnimde biraktigi ariza midir nedir, cizvit deyince ilk aklima gelen bu damien olur.
• frank herbert'in, god emperor of dune adlı eserinde "belagat despotluğu" yapmakla nitelenen oluşum.
  
  --- spoiler ---
  
  "din her zaman belagat despotluğuna yol açmıştır" dedi leto. "bene gesseritlerin öncesinde, bu konuda en iyi olanlar cizvitlerdi."
  "cizvitler mi lordum?"
  "eminim ki senin şu tarih kitaplarında onların adlarına rastlamışsındır."
  "hatırlamıyorum, lordum. ne zaman yaşamışlardı?"
  "boş ver. belagat despotluğunu öğrenmek istiyorsan bene gesseritleri incelemen yeterli. ama kendi yalanlarına kendileri kanmıyor elbette."
  
  --- spoiler ---
• 16. yüzyıl ortalarında kurulmuş bir hıraistiyanlık tarikatı. önceleri roma kilisesinin tepkisiyle karşılaşmış ama sonraları anti-proterstan tavırları sayesinde detek görmüş. fakir ama zeki gençleri bünyelerine alıp eğitirlermiş. karşı görüşte oldukları kurumların içine sızıp onları çürütürlermiş. avrupa'da, güney amerika'da hatta uzak doğuda açtıkları okullar vasıtasıyla etkinlik göstermişler.
• dostoyevski'nin karamazov kardeşler adlı romanında zaman zaman adı geçen bi kelimedir. kitabın karakterlerinden fiyodor pavloviç, ara ara uşakları smerdyakov ve grigoriy'e cizvitler diye hitap eder. ben de sonradan öğrendim ki kelime bir hristiyan tarikatının adıymış.
• papalığın ilmiyye sınıfı denebilirmiş haklarında.
  
  (bkz: tarihin arka odası)
• ad maiorem dei gloriam!
  
  15 ağustos 1534 tarihinde aziz ignacio de loyola tarafından kurulmuş hıristiyan tarikatı, tarikatlar içerisinde sanırım en meşhuru. james joyce gibi bir yazarın cizvit okulunda eğitim almasını bir kenara bırakırsak bu adamlar dostoyevski romanlarında dahi kendilerinden bahsettirmişlerdir. bu arada (bkz: hıristiyanlık/@flavius aetius).
  
  tarikatın kurucusu aziz ignacio de loyola bask bölgesinde yaşayan soylu bir aileye mensuptur, 1491-1556 yılları arasında yaşamıştır. 1521-26 yılları arasında fransa krallığı'na karşı kutsal roma germen imparatorluğu arasındaki savaşlarda yer alan de loyola pamplona kuşatması esnasında kendisine bir top güllesinin isabet etmesi nedeniyle yaralanır, bir ayağı kırılır diğeri ise sakatlanır. bu arada bahsi geçen dönemde fransuva'nın esir olarak ele geçirilmesi ile ilgili(bkz: georg von frundsberg/@flavius aetius). her neyse ignacio de loyola yapılan müdahale sonrası hayatta kalmayı başarmıştır, bu esnada tıbbi müdahale zamanından itibaren hıristiyanlık ile ilgili kitaplar okumaya başlamıştır. bu esnada dominiken ve benedikten manastırlarında insanların nasıl yaşadıklarını falan görüyor, etkileniyor.
  
  1520li yıllar avrupa için pek sakin yıllar değil, kıtanın batısında fransa habsburglara karşı direnirken italya üzerinde hem habsburglar hem fransızlar hem de geriye kalan minör devletler hak iddiasında. ingiltere'de ise viii.henry ciddili bir şekilde yeni kilise kurmayı düşünüyordu, netice itibariyle işin ucunda anne boleyn var. papalık siyasal olarak bir şekilde savaşların içerisinde kalmak zorunda olduğu kadar -cognac^* ligi savaşı ve 1527 roma'nın yağmalanması- dinsel anlamda da zor durumdaydı. bir yandan ingiltere kilise otoritesi dışına çıkıyor, almanya'da reform hareketi de başlamıştı. pek çok teolog kilisenin otoritesini sorguluyordu, roma'nın askeri gücü ise kırılmıştı, siyasal birlik yoktu falan filan çok uzatmaya gerek yok, ortalık karışık işte.
  
  bu karışıklık ortamında aziz ignacio de loyola ve altı tane kişi tarafından cizvit tarikatı kuruldu, papaya hizmet etmeyi teklif ettiler. tarikatın temel ilkeleri şu şekilde idi:
  
  - papa'ya katıksız bir şekilde itaat etmek, mal sahibi olmamak, bekaret ve doğudaki kutsal topraklara hacca gitmek.
  
  hac kısmı gerçekleşmedi, nedeni başlık içerisinde belirtilmiş(bkz: #3632841). bu esnada belirtelim tarikat paris'te teoloji eğitimi gören kişiler tarafından kurulmuştur.
  
  papalık adına hizmet etme teklifleri ilk başta reddedilmiş olsa da 27 eylül 1540 tarihinde papalık kurum adına çalışmalarına izin verdi, böylece tarikat da karşı reform'un^* bayrağı hâline geldi. tarikat yalnızca reform destekçilerine değil, aynı zamanda anglikanlara, aforoz edilmiş olanlara kıssadan hisse yapacak olursak papalık'ın karşısında kim varsa onlara karşı acımasızdır. papalık'a itaatleri kesin demiştim, aziz ignacio de loyola'nın sözlerinden -aklımda kaldığı kadar- aktarayım: "eğer bir şey beyaz ise, beyaz olduğuna da inanıyorsanız; fakat kilise o şeyi siyah olarak tanımlamış ise o şey siyahtır." tarikatın öğretilerine çok girmiyorum, o denli bir teoloji bilgim de zaten yok.
  
  ***
  
  tarikatın genişlemesi ise kurulduğu tarihten 18.yy'ın ortalarına kadardır. yanlış anlaşılmasın şu anda da çok güçlüdür, fakat bu dönem tarikatın parlak dönemiydi, bilhassa yeni dünyada. yeni dünyada şurada burada örgütlendiler demeyi geçiyorum, ne denli etkili olduklarını iki şekilde açıklayalım. ilki bir oyun üzerinden, ne de olsa bilgisayar oyunlarına yeni sanat diyenler var. sid meier's pirates live the life oyununun haritasında bol miktarda cizvit yerleşimi vardır. bunların ne kadarının doğru olduğunu araştırmadım, ama etkinliklerini anlamamıza yeterli olur. bir örneği şurada. diğer örnek ise cizvit eğitimini alan giambattista vico'dan. cizvitler genel olarak makyavelizme karşı da olsalar vico makyavelli'nin düşüncelerinden etkilenmişti. nerede okuduğumu hatırlamamak ile birlikte cizvitler tarafından güney amerika'da devlet benzeri bir oluşumun gerçekleştirildiği, bu oluşumun vico'nun la scienza nuovosunda anlattığına benzer olduğunu okumuştum. sizler için aradım, fakat bulamadım. neyse ki hafızam kuvvetli, buna da şükredin. kendimi övmeyi bir kenara bırakacak olursam bölge daha sonra ingilizler kontrolüne giriyordu, cizvitler ayrılıyorlardı ve halk memnun kalmıyordu. ilginçtir, hatırladığım kadarıyla bu bölgede ingilizler gelmeden önce onlara karşı cizvitlerin önderliğinde tahkimatta kuruluyordu.
  
  üstteki cümleden çıkarmamız gereken bir şey varsa o da cizvitlerin yalnızca teoloji ile uğraşmadıklarıdır. onlar düşüncelerine karşı olan her çeşit düşünce ile fikri bazda da mücadele yolunu seçmişlerdi. yine misyonerlik faaliyetlerini gerçekleştirirken yerel halk ile iyi ilişkiler kurmayı da şiar edinmişlerdi. yanılmıyorsam çin imparatoru'na aynı zamanda yönetim anlamında da destek veren cizvitler onların dinleri ile kendi dinleri arasındaki benzerlikleri göstererek misyonerlik faaliyetlerini yürütmüşlerdi. aynı durum hindistan için de geçerli. tabii böylesi bir davranış bir zaman sonra papalık'ın tepkisini de çekecekti. cizvitler fikri bazda da mücadele etmeyi tercih ettikleri için eğitime önem vermeleri hâliyle kaçınılmaz olacaktı, onların güçlenmesinin en önemli nedenlerinden birisi eğitim. diğer bir neden olarak siyasal bazda yeni dünya'da ispanya gücünün kırılmasını verebiliriz, sanırım. tabii ki bunlar tamamen geçerli nedenler değil, kaldı ki tarikat dediğim gibi bugün bile güçlü, son papanın bir cizvit ve san lorenzo de almagro taraftarı olmasını da sayarsak<3
  
  avrupa'da devlet yönetimi merkezileştikçe bürokrasiye atanacak insanların da devlet tornasından geçmiş olması gerekli hâle gelmişti. şuradaki videoda eğitim sisteminin gelişimi anlatılmış. interaktif eğitimden de görebileceğiniz üzere cizvit eğitimciliği önemlidir.
  
  ***
  
  o kadar yazdım ve bir sonuca bağlamak istedim, malum gündem heyecanlı falan<3. dolayısıyla devam etmeye üşeniyorum, zaten bu adamlar hakkında 9 senedir yazmak istiyordum, üşengeçlikten şimdi başladım. bir sonuca da bağlayamadım:( eyyorlamam, şimdilik, bu kadar.
• hristiyanların hizmet hareketi.perde arkasındaki anlaşmazlıkların artık ayyuka cıktığı şu durumda, başbakanamızın da papa 14. clementhus luğa soyunduğunu söyleyebiliriz.