cognitive bias
-
insanın herhangi bir konuda muhakemesini etkileyebilecek psikolojik olguların genel adı. kabaca bilişsel yatkınlık olarak çevrilebilir sanırım. sayısız çeşidi olsa da, örnek olarak şunlar verilebilir:
- bandwagon effect*: çoğunluğun yaptığını yapmaya yatkınlık.
- focusing effect: bir olayın belli bir yönüne gereğinden fazla önem verme sonucu olayın sonucuyla ilgili sağlıklı öngörüde bulunamama. -
bu konu hakkında sorusu/cevabı olanlar için harika bir site:
http://cogsci.stackexchange.com/ -
-
(bkz: survivorship bias)
-
-
zamanında burada tekmili birden duruyorudu @unpacked tarafindan yazilmisti diye hatirliyorum ben de sozlukteki haliyle bir metin belgesine kaydetmisim buraya da tekrar ekliyorum.
olaki unpacked gorur bu entry'i isguzarlik yapma derse silerim tabii
sosyal biaslar:
sözlükte başlığı olanlar:
(bkz: dunning–kruger effect)
(bkz: barnum etkisi)
(bkz: false consensus)
(bkz: fundamental attribution error)
(bkz: halo etkisi)
(bkz: herd instinct)
(bkz: ortalamanın üstü etkisi)
(bkz: ingroup bias)
(bkz: adil dünya inancı)
(bkz: ahlaki rastlantı)
(bkz: outgroup homogeneity)
(bkz: self serving bias)
(bkz: system justification theory)
(bkz: actor observer bias)
(bkz: ultimate attribution error)
başlığı olmayanlar:
(bkz: projection bias)
(bkz: egocentric bias)
(bkz: trait ascription bias)
(bkz: illusion of asymmetric insight)
(bkz: illusion of transparency)
---
karar alma ile ilgili ve davranışsal biaslar:
başlığı olanlar:
(bkz: anchoring)
(bkz: bandwagon fallacy)
(bkz: confirmation bias)
(bkz: endowment effect)
(bkz: impact bias)
(bkz: loss aversion)
(bkz: mere exposure effect)
(bkz: outcome bias)
(bkz: post purchase rationalization)
(bkz: tepkisellik teorisi)
(bkz: algıda seçicilik)
(bkz: sosyal karşılaştırma)
(bkz: status quo bias)
(bkz: wishful thinking)
başlığı olmayanlar:
(bkz: zero-risk bias)
(bkz: unit bias)
(bkz: semmelweis reflex)
(bkz: restraint bias)
(bkz: pseudocertainty effect)
(bkz: planning fallacy)
(bkz: omission bias)
(bkz: normalcy bias)
(bkz: neglect of probability)
(bkz: negativity bias)
(bkz: moral credential effect)
(bkz: money illusion)
(bkz: irrational escalation)
(bkz: interloper effect)
(bkz: information bias)
(bkz: illusion of control)
(bkz: hyperbolic discounting)
(bkz: hostile media effect)
(bkz: framing effect)
(bkz: focusing effect)
(bkz: extraordinarity bias)
(bkz: expectation bias)
(bkz: distinction bias)
(bkz: denomination effect)
(bkz: contrast effect)
(bkz: congruence bias)
(bkz: choice-supportive bias)
(bkz: bias blind spot)
(bkz: attentional bias)
---
hafıza ile ilgili olanlar:
başlığı olanlar:
(bkz: context effect)
(bkz: kriptomnezi)
(bkz: hindsight bias)
(bkz: recency effect)
(bkz: reminiscence bump)
(bkz: spacing effect)
(bkz: tip of the tongue phenomenon)
(bkz: von restorff etkisi)
(bkz: zeigarnik effect)
(bkz: primacy effect)
(bkz: serial position effect)
(bkz: mood congruent memory bias)
(bkz: levels of processing effect)
(bkz: childhood amnesia)
başlığı olmayanlar:
(bkz: verbatim effect)
(bkz: testing effect)
(bkz: telescoping effect)
(bkz: suggestibility)
(bkz: suffix effect)
(bkz: stereotypical bias)
(bkz: source confusion)
(bkz: self-relevance effect)
(bkz: rosy retrospection)
(bkz: processing difficulty effect)
(bkz: positivity effect)
(bkz: picture superiority effect)
(bkz: persistence)
(bkz: peak-end effect)
(bkz: part-list cueing effect)
(bkz: osborn effect)
(bkz: next-in-line effect)
(bkz: modality effect)
(bkz: misattribution)
(bkz: misinformation effect)
(bkz: list-length effect)
(bkz: leveling and sharpening)
(bkz: lag effect)
(bkz: illusion-of-truth effect)
(bkz: generation effect)
(bkz: humor effect)
(bkz: fading affect bias)
(bkz: egocentric bias)
(bkz: choice-supportive bias)
(bkz: change bias)
(bkz: consistency bias)
---
olasılık ve inanç ile ilgili olanlar:
başlığı olanlar:
(bkz: base rate fallacy)
(bkz: false authority bias)
(bkz: availability heuristic)
(bkz: conjunction fallacy)
(bkz: hot hand phenomenon)
(bkz: gambler's fallacy)
(bkz: hindsight bias)
(bkz: pareidolia)
(bkz: recency effect)
(bkz: regression to the mean)
(bkz: stereotype)
(bkz: primacy effect)
(bkz: clustering illusion)
başlığı olmayanlar:
(bkz: well travelled road effect)
(bkz: subadditivity effect)
(bkz: pessimism bias)
(bkz: availability cascade)
(bkz: ambiguity effect)
(bkz: anchoring effect)
(bkz: attentional bias)
(bkz: belief bias)
(bkz: capability bias)
(bkz: forward bias)
(bkz: illusory correlation)
(bkz: observer-expectancy effect)
(bkz: optimism bias)
(bkz: ostrich effect)
(bkz: overconfidence effect)
(bkz: positive outcome bias)
(bkz: subjective validation)
mevzubahis entry:
(bkz: #21424897) -
kullanmasını bilmeyen zevatların elinde tartışmaları piç eden psikolojik önyargılar ve yönelimler.
şunları iyi anlayacaksınız öncelikle.
ilki, herhangi bir bias tespiti, bir itham değildir. ikincisi, söylem ve davranışlar bias kisvesi altında yanlışlanamaz.
sadece psikolojik eğilimlerdir bunlar. fazlası değil.
örneğimiz, hayretler içinde ne bu başlıkta, ne refer edilen başlıklarda hiç adını görmediğim ve kendisine ciddi haksızlık, haydi haydi kahpelik yapıldığını düşündüğüm (bkz: proportionality bias) olsun.
çok kullanılagelinen, ancak pek bilinmeyen bir psikolojik eğilimdir kendisi.
kısaca, büyük olayların, büyük ve karmaşık açıklamaları olması gerektiğine karşı bir önyargıdır bu. birleşik devleteri hedef alan eylül saldırılarının ne kadar travmatik olduğunu, dünya tarihini ve dengesini ne kadar ciddi etkilediğini süzme bir şapşik değilsek biliriz.
şimdi bu büyük olaydan hareketle, insanlar standart terör saldırısı gibi açıklamalardan fazlasına ihtiyaç duyarlar. yani konuyu yahudi lobisinden tutalım da, cia temelli zırtapozluklara kadar sündürme ve uzatma eğilimi.
benim entrynin başında eyyorladığım noktaya gelelim.
insanlarda böyle bir eğilimin olması demek, eylül saldırılarının cia tarafından yüce amaçlar ve yine devletin bekası uğruna, bilimum hayranlık verici hafiyelik meziyetleri ile bezenmiş senaryolar kullanılarak düzenlenmediği anlamına gelmez. tıpkı paranoyak olmanızın, izlenmediğiniz anlamına gelmediği gibi.
fakat doğrudur efendim, cognitive bias serileri, hayırlama ve yanlışlama amacı güdülerek kullanılırlar.
yine de, milyarlarca insan bir tanrının varlığına inanıyor, yanılıyor olamazlar deyip, götümüzden bir tanrı çıkarıp körükörüne ibadet etmek yakışık almayacağı gibi (bkz: bandwagon fallacy) milyonlarca insan cinayetin yanlış olduğunu düşünüyor, ben öyle zehir bi psikoloğum ki bilirim her boku, böyle banttır, vagondur, yanılgılara da düşmem, dolayısı ile önüme geleni kıtır kıtır doğrayabilirim demek te en iyimser senaryoda beyinsizlik hastalığı semptomları olacaktır.
şimdi ismini hatırlayamadığım ünlü birisinin harikulade bir özdeyişi vardı; şöyle bişeydi yaklaşık;
hayatta en hakiki mürşid ilimdir fendir. bunların haricinde fallacydir, biastır, uğraşmak, gaflettir, delalettir, cehalettir, zevzekliktir
altına imzamı atarım. -
(bkz: decoy effect)
-
beynimizin belirli düşünce biçimlerine/yollarına olan meylinin doğru/rasyonel kararlar vermemizin ve düşünmemizin önünde engel teşkil etmesi durumu. biraz genetik biraz evrimsel.
-
insanın yaşadığı bir olayı kendisinin muhakeme edip (en kötüsünü düşünerek), o olaya karşı tutumunu ve davranışlarını kendi muhakemesine göre sürdürmesidir. desantrasyon kapasitesinin geliştirilmesi gerekir.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap