luvice

• (bkz: luviler)
• anadolu'nun yerli halklarından biri olarak kabul edilen luviler'in dili olup, anadolu'nun en eski dillerinden biridir. bu aynı zamanda, hititler'in hiyeroglif yazılarında kullandıkları dildir.(mısır ve girit hiyeroglif yazısından farklı olan bu hiyeroglif yazısı daha çok mühürlerde ve kaya anıtları gibi büyük yazıtlarda kullanılmıştır.) anadolu'nun hitit-öncesi tarihi henüz tam olarak aydınlatılamamış olmakla birlikte, 20.yy.'daki arkeolojik bulgular, anadolu'ya yapılan yunan göçünden çok daha önce, bu topraklarda anadolu'nun yerlileri sayılabilecek luvi ulusunun yaşadığını ortaya koymuştur. hititler'in çivi yazılı belgelerinde bu halktan luvili (luwi'li) olarak söz edilmektedir.
  ansiklopedi.turkcebilgi.com'dan alıntıdır.
• anadolu'nun bilinen ve yazıya geçirilmiş en eski dili'dir. bugün kökenini eski yunanca, latince, arapça, farsça veya türkçe bildiğimiz birçok kentin ve yerleşim merkezinin ismi aslında luvicedir. m.ö. 3. binyılın başlarından itibaren izleri görülmeye başlanan luviler, anadolu'nun bilinen ilk halkı olarak kabul edilebilir. elbette halk kavramının eski tunç çağı'nın başlangıcından sonra ortaya çıkmaya başladığını kabul edersek. dolayısıyla luviler'den günümüze, 5000 yıl öteye az da olsa bir miras kalmıştır. üstelik bazılarını hala kullanıyoruz.
  
  birkaç örnek:
  
  efes, ephesos: apaşa. milet, miletos: millavanda. izmir, smyrna: tişmurna. adana: adania. tarsus: tarşa. niğde: nahita. malatya: maladiia, melidiia. ısparta: baridiia. tuvana: tuvanuva. afyon: hapanova. maraş. maraassa.
• side'de helenistik döneme kadar konuşulan sidece dilinin de kökeni luvicedir.
• antalya akseki ilçesine bağlı koy adlarinin neredeyse hepsi luvi dili ile bilinmektedir. örneğin akseki aksekililer için marla, aksekinin köyü kuyucak da larma'dir. ornegin larma , luvi dilinde "ay isigi demektir.
• (bkz: tapfer/#44624513)
• köken olarak kafkas dilleri ile akraba olduğunu sanıyodum.
• hakkında çok detaylı araştırmalar yapılmamış olsa da dünya üzerindeki en eski dil olduğu pek çok tarihçi tarafından kabul gören ve pek çok dilin atası olduğu aşikar olan dil.
  
  anadolu ile ilgili en önemli ve kapsamlı yazılı kaynaklar bizi şaşırtmayacak şekilde hititlerden kalmadır. hitit kaynaklarının bazılarında, en başlarda, "hitit hiyeroglif yazısı" olarak adlandırılan; ancak sonraları bambaşka bir dil olduğu belirtilen bölümler vardır. işte bu bambaşka dil luvicedir. şimdi size luvice birkaç kelime örneği vermek isterim:
  
  anni - anne, pati - adım, atti - dışarısı, tatiş - baba.
  
  ne kadar tanıdık değil mi? nasıl ki küçük çocuklar bazı ses kolaylıkları açısından ilk olarak belirli kelimeleri öğreniyorsa, dünya üzerinde belki de ilk dil olan luvicenin de böyle kelimelere ev sahipliği yapması bana normal geliyor.
  
  her ne kadar şimdi, süslü kelimelerle ve uzun cümlelerle konuşuyor olsak da, m.ö 3 binli yıllardaki insanların, sahip oldukları çevresel etmenler ve tecrübelerini düşündüğümüzde, çok daha basit bir dille konuşuyor olmaları bizi şaşırtmamalıdır.
  
  örneğin, hitit kralı hattuişili'nin oğlu labarna hakkında dert yandığı vasiyetine bakalım:
  
  "(fakat o) kralın sözünü dinlemedi;
  anasının sözünü, o yılanın sözünü dinledi.
  ve erkek kardeşleriyle, kız kardeşleri ona, arabozucu sözler taşıdılar; onların sözlerine kulak verdi.
  ve bunu, ben kral duydum.
  
  böylece savaşa savaş açıyorum.
  yeter artık.
  o bundan böyle benim oğlum değil.[1]
  
  -ama o zaman anası inekler gibi bağırdı:
  benim gibi güçlü bir ineğin ana kucağını parçaladılar.
  onu mahvettiler ve sen onu öldüreceksin!"
  
  düşünün bu resmi belge, kral vasiyeti.
  
  başka bir kelime örneği daha verebiliriz:
  
  likya dilinde lu(w); ışık
  hitit dilinde lukk; aydınlanmak
  latince lux; ışık
  ermenice luys; ışık
  ingilizce light; ışık
  fransızca luire; ışık
  almanca licht; ışık
  
  bu ve benzeri örnekler çoğaltılabilir.
  
  iskender'in anadolunun neredeyse tümünü ele geçirdiği dönemde malesef bu diller büyük ölçüde kültürel tahribata uğramış olsalar dahi insanlık tarihinde daha da derinlere inmeyi başardığımızda, daha çok kazı yapıp daha çok kaynağa ulaşıp daha çok gizemi çözdüğümüzde bir ışık gibi bu topraklardan tekrar yükseleceklerdir.
  
  anadoluyu salt türk tarihi ile anmak yetersiz, yanlış bir yönelim. umuyorum ileride çocuklarımıza bu güzel toprakların ne denli zengin olduğunu daha iyi öğretebileceğimiz, luviler gibi, asya kökenli uygarlıklarla ne kadar sıkı -organik, inorganik- bağlarımız olduğunu gösterebileceğimiz bir aydınlanma yaşayabileceğiz.
  
  unutmayın
  
  "ışık, doğudan yükselir".
  
  edit: ikinci netter 'in bir eklemesini koymak istiyorum. lüks ışık, hatta anadolunun bazı köylerinde elektrikler kesildiğinde tüple çalışan lamba yakıyorlar. bu lambaya da "lüküs" diyorlar.
• luwicedeki anne anlamındaki anni sözcüğü günümüzde çocuk dilinde hem anni hem annih olarak yaşamakta.
  
  prof. bilge umar phokai'nin luwi/luvi dilindeki sulak yer anlamına gelen pauwake'den gelebileceğini öne sürüyormuş. ismi foklara bağlayanlar çoğunlukta. (bkz: foça/@ibisile)
  
  bilge karasu'nun "narlar şehri"nin side olduğunu ortaya çıkarabildim. kitabın içindeki bazı ayrıntılar yol gösterdi, ama sapasağlam veri varmış: side adı anadolu dillerinde (luvice? pamfilyaca?) nar anlamına gelmekte. bu özellik ve belgede bulunan bazı yazıtlardan elde edilen bilgiler side tarihinin hititlere kadar uzandığını göstermekteymiş.
  
  (bkz: luviler), luvi
  (bkz: anadolu'da konuşulan antik diller)
• hitit çağında anadolu'da en uzun süre konuşulan ve yaşayan dil.
  
  çivi yazısıyla yazılmış metinlerde luwice, luwiya ülkesinin dili olarak kayıtlıdır. hititçe ile yakın akraba olan luvicenin ortak birçok kelimesi vardır. arma diye yazılan "ay", "güç" anlamındaki muwa gibi.
  
  benzer kelimelerine gelirsek:
  "kötü" kelimesi luwice adduwali, hititçe idalu.
  "kemik", luwice hassa iken, hititçede hastai.
  hattulahi luwicede "sağlık" anlamındayken hititçe karşılığı haddulatar.
  "çivi" sözcüğü luwice tarmi, hititçede tarma.
  her iki dilde de kuis sözcüğü "kim", man sözcüğü "eğer" anlamındadır.
  
  bu örneklerin dışında luviceye en yakın olan dil likçe olarak kabul edilir. likya bölgesinde milattan önce iki bin yılında yaşayan luqqa kavminin likya ile benzerlik taşıdığı düşünülür. likya'nın luqqa'dan geldiği varsayılmaktadır.