adana dili ve edebiyatı

• adanalıyıh............adanalıyız
  abov......bir şaşırma ünlemi
  araya gitmek.......ziyan olmak
  allöş......bir şaşırma ünlemi
  anarya............arka, geri
  avel............aptal
  banadura............domates
  bayaktan............az önce
  bider............tohum
  bocit............bakır sürahi
  bozuk hamam............kiler
  bögü............zehirli örümcek
  böcü............domuz
  carcur............şarjör
  cere............kulplu testi
  cılk............çürük
  cıncık............cam
  cırlazmak............oyunbozanlık
  cılık............civciv
  con dere............ekerbiçer
  çingil.......metal yoğurt kabı
  çul............kilim, yer yaygısı
  daraba............kepenk
  dinelmek............ayakta durmak
  dulda........sığınak, kuytu yer
  engin............alçak
  essah............sahi
  esvap............çamaşır
  eşgi............ekşi
  fallik............hafif meşrep
  feriştah......................soy
  gadasını almak....belasını almak
  gal (kal) ............güya
  galan............bundan sonra
  ganel.............kanal
  gindirik...........aralık
  gulle............bilye, misket
  harnup..........keçiboynuzu
  helke..............kova
  hellengeç...........yengeç
  hırpo..........enayi
  ihmak..........diz çökmek
  iliskin...........sucuk
  kertis...........kertenkele
  kunnamak........doğurmak
  küncü........susam
  lastik...........spor ayakkabı
  malamat......rezil, kepaze
  manık..... ....kedi yavrusu
  melefe.........astar, yüz
  mızık yapmak....oyunbozanlık
  mitil........yatak, yorgan eskisi
  naylon.....traktör römorku
  nınık..........salyangoz
  patates.......esrar
  pendir...........peynir
  pırtmak. ....kurtulmak
  sınıkçı....kırık çıkık tedavi eden
  ziptilli.........sebze hali
  sırt..........elbise
  soyka......yaramaz çocuk
  teker........bisiklet
  tevge..........yaramaz
  tosbağa......kaplumbağa
  urup.........çeyrek
  yazı.........tarla, ova
  zibil...........çöp
  zumzuk......yumruk
• "ing" takısı bir ingilizce'de bir de adana'da vardır
  örnek: "geliyong mu bize" ya da "siparişi verding mi" gibi... cümle içinde kullanılarak pekiştirilir.
• (bkz: kart çekmek).bi diyalogta görecek olursak örneğimizi;
  özel halk otobüsünde;
  -dayı ücreti ödedin mi sen?
  -yok kart çektim ben gardaş.
  kart basmak,akbil basmak bunları duymuştum ama kart çekmek nedir ya?sanki aduket çekiyor dayım...
• malıyla malamat olmak: parasıyla rezil olmak.
  
  ziv ziv gezmek: boş boş, avare dolaşmak
  
  epey cıncık kırmak: pot kırmak
  
  mukuf olmak veya mukufuna varmak: farkında olmak, incelikleri fark etmek gibi... (bkz: vukuf)
  
  pel pel bakmak: avel avel bakmak. boş, malca
  
  poyrazdan alıp yele vermek: birtakım müsrif eylemlerde bulunmak.
  
  eski: ucu yanmış kısa odun
  
  cıbar: yakı
  
  katmak: her şey bir şeye katılır. her şey her şeye katılır buralarda, bilen bilir.
  
  tatlı yemek: söz kesmek veya nişan yapmak.
  (o kızın tatlısı yendi olm!)
  
  bi de "ağız tatlısı" var ki, o da bu işi aile arasında, küçük, çok küçük merasimle halletmek.
  
  kardaklanmak: kumaşın kenar kısımlarının bir ölçüde olmaması, dengesiz durması
  
  gemini gevmek: bir şeyi yapmak için hazırda beklemek.
  
  hardalatsız: biçimsiz, şekilsiz
  
  nişe: ev yapımı nişasta
  
  köryapalak: yarasa
  
  edit: birçok yazarın uyarısı üzerine, mukuf vukuf'tan. ilave edildi bilgi, ben nasıl düşünemedim iç sesi eşliğinde.
  
  debe editi: biraz daha ek
• aramaya inandim fakat bulamadim
  
  adana dili adanalilarin konustugu dildir.
  baska memleketten insanlar anlamakta zorlanir.
  
  misal:
  
  anarya: geri vites
  çemirlemek : gomlegin kollarını kıvırmak
  engin yastik: alçak yastık
  engin topuk: alçak topuk
  araya gitmek: bosa gitmek, ziyan olmak
• bolumu iyi dereceyle bitirmek icin adana-tarsus-mersin yoresinde uc ay yasamaniz yeterlidir sayin merakli melahatlar.
  bayinizden israrla isteyebileceginiz seviye tespit sinavinin bir kismi asagidadir.
  
  1- ''pardon sunu uzatir misiniz lutfen?'' sorusunu adana diline ceviriniz.
  a) garda$ bakale sunu uzatsana!
  b) sunu uzativer gaari.
  c) hey man whats up?
  
  2- simidin ustundeki kucuk noktaciklara(!) ne ad verilir?
  a) susam tabiki de.
  b) kuncu.
  c) hicbiricigi. nokta ne be.
  
  3- asagidakilerden hangisi arkadasina sinema teklifi yapan bir adanalinin sorusudur?
  a) benimle sinemaya gitmek ister misin ha adamim?
  b) let's go to the cinema.
  c) sinemaya gidek mi?
  
  4- ''cim beni!'' soz obegi ne anlama gelir?
  a) kasi beni.
  b) bayira karsi yatir beni.
  c) beni yika.
  
  5- ahmet: yarin kaliforniyaya gidicem ha.
  ali: .....!
  yukaridaki sohbette, ahmet dumbugu belli ki dalga gecmektedir. ali'nin gereken cevabi net sekilde vermesi asagidakilerden hangisiyle saglanabilir?
  a) fuck you.
  b) ya heye heye.
  c) hadi canim sen de.
  
  6- bozuk yumurtanin kokusunu tanimlayiniz.
  a) pis.
  b) le$.
  c) sasi.
  
  7- salgamci amcamizin ''.... bol mu olsun yine yegenim?'' sorusundaki ... yerini fill in the blanks?
  a) suyu?
  b) tanesi!
  c) fanfinifonfonu!
  
  8- sokakta adamin biri size tosladi ve cok sinirlendiniz. tepkinizi nasil ifade edersiniz?
  a) kaka herif!
  b) ecdadini siktigim!
  c) gardinizi alin mosyo.
  .......
  
  cevaplar= 1a 2b 3c 4c 5b 6c 7b 8b....
  
  ''bu ne bicim test amuga goyiym?!''
  diyenler dogustan adanali olup rektor tarafindan karsambac ile odullendirilecektir.
  bu $ahane $ey nedir= (bkz: karsambac)
• iş başaranın baş(ş)ak derenin: çalışan kazanır
  
  baltası kütükten çıkmak: menfaat sağladığı kişi ile işi bitince yolları ayırmak, tanımazdan gelmek
  
  eşeğe binmek bir, inmek iki ayıp: başlanan iş kötü de olsa yarım bırakılmamalı, o mana
  
  sandığımı açanım da var ağzıma sıçanım da: hem oğlan hem kız anasıyım/babasıyım
  
  kırığına güvenip kocasız kalmak: dimyattaki pirinç evdeki bulgur olayı sanırım.
  
  içinde bir erik kurusu olmak: birine gizlice kin duymak
  
  bağlı eşek güvenmemek (ona bağlı eşşek güvenilmez!) : kişi ile birtakım güven sorunları
  
  götü yeyni (yeğni) olmak: atik çevik pratik olmak
  
  it nallamak: olmayacak işlerle uğraşmak
  
  önüne halı yazıp arkasından kuyu kazmak: ikiyüzlü hal hareketler
  
  maymun diye getirdik sırtarmadan^*gitti: işe yarayacağı düşünülen kişinin/şeyin ilgili mevzuda bir işe yaramaması, işin hallolmaması
  
  tımar etmek: bir şeyi ihtiyaç duyulur diye özenli saklamak
  
  felek eş(ş)eğine çüş dedi: yaşlandı, eski gücü kuvveti güzelliği itibarı kalmadı...
  
  yüzü yere geçmek: çok utanmak, mahcup olmak
  
  yüz ağartmak ise birini başkalarına karşı mahcup etmemek, utandırmamak
  
  nalını sökecek (ölmüş) eşek aramak: kolayca kandıracak birilerini aramak.
  
  kokmuşa tuz, arsıza söz kar etmez: işte, tuz da işe yaramaz bazen, arsız da burnunun dikine
• maşa: domates biber vs. sebze fidesi
  
  cin ile ceviz bölüşmek: çok hilekar biri ile iş yapmak, ortaklık yapmak.
  
  aydaş: çelimsiz, hastalıklı bebek
  
  pola: fol, tavuğun yumurtlayacağı yerde sürekli duran yumurta.
  
  it yer şeytan duasını deşirir: yapılan iyiliğin kötülere yaraması durumu ^*
  
  an: eklem yerleri ( n harfi genizden)
  
  döşeği kalın atmak: misafiri olabildiğince güzel ağırlamak
  
  aşını tatlandırmak: kendini önemli göstermeye çalışmak
  
  kapçık: tahılı elekten geçirirken üzerine biriken kabuklar, saman parçaları. ayrıca boş mermi kovanına da kapçık deniyor.
  
  kıran artığı: salgın hastalıktan kurtulan. bir aşağılama sözü olarak kullanılıyor nedense. bi de kıran giresice var, bedduaların şahı.
  
  avcar: fişek doldururken kullanılan bilumum patlayıcı malzeme. barut saçma vs. yemeğe konulan bilumum baharat salça vs. olduğu zaten yazılmış
  
  fallik: kötü kadın. ^* fakat ilginç bi şekilde kız çocuklarını severken de "kız, fallik seni" derler.
  
  acemiletmek veya acemletmek: tüfeğin tetiğine yanlışlıkla basmak. olayın sonucunda ölüm dahi olsa, acemiletmiş denildiğinde kazaen olduğu anlaşılır.
  
  itin belden gerisi: aşağılık, kalitesiz
  
  karnı ağrımak: çekememek
  
  bunsukmak: bunalmak, sıkıntılanmak (bun)
  
  pin: kümes. pinnik de derler
  
  urup: çeyrek. arapça aynı manada rub kelimesinden evirme gibi
  
  edit: birtakım düzeltmeler, ekler...
  
  edit2: debe olması, x yıllık adanalıyım çoğunu duymadım başlıklı mesajlar giriler üzerine;
  
  ben de 38 yıllık adanalıyım. üç kuşak bir arada kalabalık bir ailede büyüdüm. annem baharda domates biber patlıcan maşası alırdı pazardan, bahçeye dikmek için. babam tüfeğini avcarlardı, tüm parçalarını söküp saatlerce temizlerdi. hatta acemiletip bir atı vurmuşluğu var. ^* babaannem bulgur kaynatmak için ayrılan buğdayları elerken üzerine biriken kapçıkları avuçlayıp bir kenarda biriktirirdi. ha, saratla elerdi buğdayı. babaannem eriklere dadanan ^* mahallenin hayta çocuklarını kıran artığı diye kovalardı. öğle sıcağından bahçe sularken bunsukurdu annem, ^*, soframız yerde olurdu, cömert olmak demekti bu, misafir baş tacı edilirdi, döşeği kalın atılırdı ^*
  
  ...
  
  google'a da baktığım olmuştur evet, (bir alltaki giriye cevaben) ama ben yazdıklarımın hepsini duydum gördüm yaşadım, biline...
• televizyon dizilerinde, özellikle son zamanlarda manyakça işlenmekle birlikte, sahiden başarılı ve gerçeğe uygun olanı sadece ve sadece canım ailem dizisindeki meliha tiplemesi tarafından yansıtılan dil ve şive özellikleri.
  
  oktay kaynarcanın adanalı dizisindeki tiplemesi, bildiğin urfalı. mangalda kebap pişirmekle adanalı olunsaydı mesele bitmişti zaten. canım ailemde uğur yücel tarafından canlandırılan tipleme de, bir kaç kelime ve tonlama dışında antep-maraş karışımı. dilber hala, daha geniş bir bölgeyi kapsamış, hızını alamamış. iç anadoludan bile izler taşıyor.
  
  bilip bilmeden tipleme yaratınca böyle saçmalanıyor işte.
• cımcılık: çok ıslak, sırılsıklam.
  
  cümle içinde kullanımı: öyle bir terledim ki cımcılık oldum.
  
  aslında açıklama yapmama bile gerek yoktu. cımcılık diyince insanın aklına anlamını bilmese de otomatik ıslaklık geliyor.
  
  bir de zorsunmak var, ben kimin önünde söylesem, yüzüme mal mal baktılar sanırım o da bize özgü.
  
  anarya hakkında açıklama yapmıyorum bile ama, öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaracak bilgisi şu: fransızcadaki geri manasına gelen "en arriere"den geliyormuş.