• bilinen bir örneği belli bir dönem içerisinde londra'da sayılan leylek sayısı ile doğum oranı arasındaki ilişkidir. belirli dönemlerde londradaki leyleklerin sayısı ile yine aynı dönemde yeni doğmuş olan çocukların sayısı arasında yüksek bir korelasyon bulunur. ancak bu, doğal olarak, bir nedenselliğe işaret etmez.

    nedenselliğin kaynağı ampirik çalışma değil mantığın süzgecinden geçmiş olan teori olmalıdır. teori bir kez ortaya atıldı mı bu ampirik çalışmalarla desteklenebilir. özetlemek gerekirse korelasyon, regresyon gibi ilişki ölçen metodlar ortaya atılmış hipotez için ancak bir güvenlik subabıdır.
  • dogruluguna kanaat getirince son anda beni korsan olmaktan vazgeciren onerme.

    http://www.venganza.org/…ges/spreadword/pchart1.jpg

    ccc fsm reyiz ccc
  • xkcd'nin de karikaturle isik tuttugu bir kavramdir: http://xkcd.com/552/
  • her ne kadar tersi (correlation proves causation) en sevdigim fallacylerden olsa da randall munroeya katilmamak elde degil: "correlation does not imply causation, but it does waggle its eyebrows suggestively and gesture furtively while mouthing 'look over there'"
  • korelasyon veya dogrusal iliski, nedensellik degildir. iki degisken arasindaki korelasyon, o degiskenlerden birinin, digerinin nedeni oldugunu gostermez. iki degisken arasindaki iliski, nedensellik icin gereklidir ama yeterli degildir. korelasyon, nedensellik degildir ama nedenselligi aciklamada ipucu verebilir.

    ornegin, bir bolgede 19. yuzyilda yillik leylek sayisi ile yillik cocuk dogumlari arasinda pozitif bir korelasyon gorulmustur. bu durum, dogan cocuklarin leylekler tarafindan getirildigini gostermez. sonraki yuzyilda hem yillik leylek sayisi hem de yillik cocuk sayilari ekonomik gelismeler ve sehirlesme nedeniyle azalmistir. bu iki degiskenin de azalmasi birinin digerinin sebebi-sonucu iliskisinden kaynaklanmamistir.
  • şimdi bu bir bakıma herkesin az buçuk ağzında yer etmiş olsa da durum daha nüanslı aslında. yukarıda bir yazar necessarily yani zorunlulukla ilgisine dair şerhini düşmüş. yine de çok ufak bir şey söylemek gerek. evet, korelasyon zorunlu olarak nedenselliği ima etmez yahut içermez, doğrudur. yine de vakıa odur ki eğer iki değişken birbiriyle aşırı alakasız alanlardan alınma değilse o korelasyona büyüteçle yakından bakmak lazımdır zira muhtemelen bir nedensellik ilişkisi çıkar ordan. neticede birbiriyle ilişkili iki şey arasında korelasyon görülüp de nedensellik görülmeme ihtimali çok yüksek değil. yani biz bir korelasyon gördüğümüzde bunun bize bir "hmmm" dedirmesi, bizi oturup iki dakika düşündürmesi gerekiyor. o bir işaret, "burdan bir şeyler çıkabilir, tiz araştırın" anlamında. araştırma sonucunda nedensellik ilişkisi fos da çıksa dolu da çıksa bir şeyler öğrenmiş oluruz en azından.

    bu arada birbiriyle alakasız korelasyon örnekleriyle dolu şöyle de bir site var, epey eğlenceli.
  • ilgilenenler hazırda dursun ayrıntılı bir inceleme yapacağım yoğunluğumdan biraz kurtulunca. doğru olanı şöyle olması gerek cümledir; correlation does not "necessarily" imply causation. çünkü korelasyon nedensel ilişkiyi gösteriyor olabilir. sadece göstermek "zorunda" değildir.

    a ve b eş zamanlı ya da birbirini takriben gerçekleşiyor diyelim. burada bunu belirten cümlemiz şu olsun;

    ne zaman a olursa b olur.

    beyinde ne zaman piramidik bir nöral aktivite gözlenirse insan o zaman bilinçli olur. mesela.

    ya da,

    ay dolunay şeklindeyken şu şekilde gel git gözlenir, hilalken şu şekilde gel git gözlenir gibi.

    bu iki örnekten yola çıktığımızda;

    ayın fazları gel git hareketleriyle nedensel bir ilişki içinde değildir ama aralarında korelasyon vardır. bu korelasyonsa aslında güneş sistemindeki bütün öglelerin etki ettiği bir nedensellik zincirine bağlıdır. güneş, diğer gezegenler, dünya ve ay belirli bir düzenin içinde hareket ederken, belli bir hale geldiklerinde gel git belirli bir şekilde olur, daha farklı bir hale geldiklerinde, gel git başka bir şekilde gerçekleşir.

    ayın fazları sadece bu spesifik pozisyonlarda bizim onu incelediğimiz şekliyle ilintili şeylerdir.

    piramidik nöral hareketin bilince "sebep" verip vermediği ise hala bilinememekle beraber ay örneğiyle analoji yapıp, hayır beyin zihine sebep vermez. araştırdıkça ve daha fazla bilgi sahibi oldukça tıpkı ayın fazları ve gelgit arasındaki gibi bir ilişkiye ulaşırız denebilir.

    ama bu bence açıkça dangalaklıktır.

    neden dangalaklık olduğunu da sonra anlatırım.
  • modelleme, istatistik, mühendislik gibi alanlarda çalışılıyorsa, asla akıldan çıkmaması gereken uyarıdır. bir diğeri için (bkz: all models are wrong but some are useful).

    şöyle fantastik bir örnek vereyim ki aklınız iyice karışsın: fenol halkasına bağlı klor sayısı arttıkça, klorofenolik molekülün toksisitesi genel olarak artar (artmadığı özel durumlar için özelden mesaj atarsanız uzun uzun anlatırım, ama sıkılırsınız, benden söylemesi). fenolik halkaya bağlı klor sayısı ile toksisite arasında oldukça yüksek bir korelasyon vardır. bunun nedeni fenol halkasına bağlanan klorun hidrofobik olmasıdır. hidrofobik moleküller hücre duvarından kolayca geçerler, hücre bütünlüğünü bozarlar, daha neler neler yaparlar efendim durduramıyoruz kendilerini. neyse, dönelim örneğimize, dolayısıyla toksisitede belirleyici olan aslında klor sayısı değil, molekülün hidrofobisitesidir. ama burada hidrofobisite olayda gizli özne olduğu için nedensellik ilk bakışta görülmez.
  • istatistiğin belkemiği olmakla birlikte bir çok hurafenin temelinde de correlation'un causation'a bağlanması yatar. temel bilimler okuyan birçok öğrenci bu cümlenin tam bağlamını kavrayamaz, o yüzden amme hizmeti olarak birkaç örnek vereceğim;

    "ayşe kötü yola düştü, zina yaptı o yüzden cin çarptı geçen gün, gözümüzün önünde yere yığıldı"
    => korelasyon: zina yapmak ve çarpılmak arasında bağlantı var.
    =>nedensellik: zina yaparsan çarpılırsın.
    =>aslında olan: x bir sağlık sorunu sebebiyle nöbet geçirmiştir.

    "berkecan beni aldattı, çünkü ikizler burcu. orkun da aldatmıştı o da ikizlerdi"
    => korelasyon: ikizler burcu kişiler ile aldatma arasında bağlantı var.
    =>nedensellik: ikizler burcu insanlar aldatıyor.
    =>aslında olan: aynı zaman aralığında doğan farklı kişiler aldattı, aldatmalarının altındaki motivasyon çiftin ilişkisiyle, kişilerin karakteriyle alakalıdır.

    "hükümet çok iyi, bak 2002'de geldiğinde herkes zenginleşti enflasyon düştü herkesin buzdolabı oldu"
    => korelasyon: akp ile ülke refahı arasında bağlantı var.
    =>nedensellik: akp geldiği için herkesin ekonomik durumu çok iyi oldu.
    =>aslında olan: fed tüm dünyaya dolar pompaladı, bu durum türkiye'de akp hükümetine denk geldi ve kendilerinin yapmadığı bir balon zenginleşme yaşandı.
  • sık yapılan bir yanlış da konunun tesadüfilik ile karıştırılmasıdır. korelasyon mutlaka bir nedensellik içermek durumunda değildir. fakat bu aynı korelasyonun mutlaka tesadüfi olduğu anlamına da gelmez.

    belli bir zaman aralığında bölgeye göç eden kuş sayısıyla aynı zaman aralığında toplumda tüketilen bira miktarı arasında belli bir korelasyon yakalanabilir. fakat burada bir nedensellikten söz edemeyiz. bahsi geçen zaman aralığındaki sıcaklık artışı iki gözlemin de sebebi olabilir. dolayısıyla kuşlar ve bira arasında nedensellikten bahsedilemeyecek ancak hiç de tesadüfi olmayan bir korelasyon olabilir.
hesabın var mı? giriş yap