der untergang

• joachim fest'in ayni adli kitabindan sinemaya uyarlanan, hitler'in cokusu ile sonlanan yasam oykusunu konu eden film. tam adi, untergang - der hitler und das ende des 3. reichs olarak gecmekte ve dilimize kisaca cokus yada dusus olarak cevrilebilir. adolf hitler'i basarili alman aktor bruno ganz'in canlandirdigi yapimda hitler'in insani yonlerinin de konu edilmis olmasi, bu konu ile ilgili eziklik ve cekingenligini hala atamamis almanlar icin bir tabunun ortadan kalkmasina isaret etmesi ile beraber, onemli bir tartisma noktasi da olusturmakta. zira filmin su hali ile avrupanin diger ulkelerinden tepki almasi soz konusu olabilecegi gibi, konunun etrafinda donecek tartismalar ayni the passion of christ'in yarattigi etki gibi bir polarizasyona yol acabilir. kanimca ortaya cikabilecek bu tarz bir polarizasyon bu konuda hala sucluluk duymaya itilen alman toplumunun olayi asmasini geciktirecek ve hatta kalitsalliracak ya, sonuclari gorecegiz.
  
  bu arada her zaman icin dogasinda art niyetli ve seytani bir karakter olarak adledilen ve kendisinden cok daha kotuleri olmasina ragmen tarihe yegane kotu ornek olarak gecmis adolf hitler ile ilgili farkli bir acidan cekilmis bir yapimi izleme sansi bulacak olmamiz tabi ki sevindirici.
• orjinal tam adı der untergang-hitler und das ende des 3.reichs^* olan film. yönetmeni deney filmini de yönetmiş olan ünlü alman yönetmen oliver hirschbiegel'dir.
• (bkz: sonnenuntergang)
• bugun the wall street journal'da hakkinda kapsamlica bir elestiri yazisi vardi. tahmin edeceginiz uzere oldukca iyi bir yaziydi. ve bir-iki ayrinti oyle ballandirarak anlatilmisti ki filmi gercekten gorme arzusu uyandi icimde. yazida hitler'in sahiciliginden ve filmde onu sahici gosteren birkac detaydan bahsedilmisti. spoiler olarak algilamadim, zaten spoiler olsa onlar oraya koymazlar diye dusunerek buraya ^* da aktarayim dedim. yine de, ayrintilari dahi filmi gormeden once ogrenmek istemiyorsaniz saygi duyarim. o takdirde yazinin geri kalanini lutfen okumayin...
  
  * * * * * * * *
  
  yazida anlatilanlara gore filmde savasin kaybedilmesine yakin hitler'in kendi icinde yasadigi firtinalar cok guzel anlatilmis. bruno ganz isvicreli olmasina ragmen hitler'i (film icin) yemis bitirmis. hitler karakterini calistigi kaynaklar arasinda emsalsiz bir bant kaydi -fin bir diplomatin caktirmadan kaydettigi, hitler'in aksam yemeklerinden sonra surekli olarak yaptigi monologlarin birinden yaklasik 7 dakikalik bir kayit- da var. dolayisiyla yazida bruno ganz'in vurgulamalarinin ^* neredeyse kusursuz sekilde hitler'e benzediginden bahsediliyor. hitler'i sadece imgesel bir canavar, herkesin gozundeki ocu kisvesinden cikararak onun da neticede kanli canli bir insan oldugunu gozler onune serdigi ve bunun da bazen (adeta) insani rahatsiz edici boyutlara geldigi anlatiliyor. hitler'in de en nihayetinde bir insan oldugunu anlatan detaylar arasinda uniformasindaki yemek lekesi ve sevgilisini son bir kez optukten sonra agzindan sarkan, sevgilisiyle arasinda uzayip sonra da kopan bir tukuruk parcasi ^* var... her seyden sonra "hitler'i bu kadar yakindan tanimaya gerek var mi?", "bir canavari insan olarak gostermek ne kadar dogru?" gibi sorular havada kaliyor. filmi daha gormeden bu kadar seyi ogrenmek beni etkiledi. simdiden bu sorulara -makalenin de yardimiyla- sardim. bakalim bir de filmi gorunce ne dusunecegim... belki de sukut-u hayal olacak benim icin, cunku okudugum yazinin tadi damagimda kaldi. beklentilerim yuksek!..
• yarın izleyeceim film..
• cokus almancasi "der untergang" olan ve ikinci dunya savasinin son gunlerinde hitlerin siginaginda olanlari anlatan dokunakli bir savas filmidir.
• film süresi olan 155 dakika boyunca seyirciye sinema salonunu siginak gibi hissettiren ve bu siginaktan ve hatta berlinden kacma istegi olusturan (sah)eser.
• film bir anlamda toplu intihar gosterisi. 30un uzerinde ve cesit cesit intihar sahnesi izlemek mumkun
• almanya'da çok büyük tartışmalara ve fikir çatışmalarına neden olan film. bir kısım edebiyatçı, tarihçi ve filozof (ve halkın büyük bölümü), adolf hitler'in filmde "normal bir insan gibi", hatta "sevecen bir amca" kıvamında gösterildiğini söyleyerek bunu "verharmlosung"` : tehlikesizleştirme` olarak nitelendirmektedirler. bunlara göre, hitler'in ne kadar kötü bir adam olduğu, yahudi katliamından ne derecede sorumlu olduğu filmde yeterince yansıtılmamakta, hitler halka sempatik gösterilmeye bile çalışılmaktadır.
  
  halbuki, filmde anlatılmak istenen şey tam da hitler'in - belki kötü, belki çok zeki, belki deli - ama nihayetinde sıradan bir insan olduğudur. yani, hitler bir milletin başına geçmiş, onları istemedikleri bir yöne sürüklemiş, ondan sonra da etrafındaki herkesi bizzat öldürmüş kana bulanmış bir katil, bir canavar, insanlık dışı bir mahluk değildir. o da bir insandır, ona inananlar da insandır, başkaları olsun, kendileri olsun, çocukları veya yandaşları olsun, öldürdükleri kişiler de "insan"dır.
  
  peki nedir almanları bu kadar dehşete düşüren bu filmde? eğer hitler bir cehennem zebanisi değilse, kimdir suçlu? film ilk kez bu suçu tek başına hitler'e yüklememekle çok büyük bir dönüm noktasıdır belki de, zira suçlu olanın, hitler de dahil olmak üzere, "insanlar" olduğunu göstermiştir. kolaydır bütün günahları kendimizden başkasında, bir idolde, bir canavarda aramak. kolaydır sırf çoğunluk kendisini sütten çıkmış ak kaşık gibi hissetsin diye bir-iki kişiyi tanrılara kurban etmek, dışlamak, cezalandırmak...
  
  der untergang bunu aşmak yolunda ilk kez bir adım atmıştır edebiyat-sanat dünyasında. nitekim, kendisini, ideallerine de yönetim kabiliyetine de bütünüyle inanmadığı bir führer'in uğruna kurban etmeye hazır bulunmuş olan sekreterin ağzından beyinlere zımba gibi vurulan "genç olmak bir bahane değildir, bunu anladım" sözleri göstermektedir, herkesin ne kusuru varsa kendisinde araması gerektiğini, hitler'de stalin'de mussolini'de değil...
  
  der untergang'ın başlattığı şeyi diğer dünya halklarının da sürdürmesi zorunludur. ikinci dünya savaşının ve hatta bütün savaşların, insanlığın çektiği bütün acıların gerekçesini başkasında, başka halklarda, başka devletlerin başındaki tek bir kişide veya bir grupta aramak kolaydır. insanlara kahraman veya canavar olarak gösterilen her insan da, tabii ki bir insandır. önemli olan, o insanın simgelediği şeylerden ne kadarını kendimizde bulundurduğumuzu, üzerimizde taşıdığımızı görebilmek ve sorumluluktan kaçmamaktır.
• --- spoiler ---
  "...
  ivedilikle cevap verilsin:
  1) berlin etrafındaki çemberi yaracak bir karşı taarruz ne kadar zamana gerçekleşebilir?
  2) 12. ordu nerede?
  3) 9. ordu nerede?
  ..."
  --- spoiler ---
  
  buna inanmamız beklenilmiyor herhalde... avrupa fatihi reis ordularının yerini bilmeyecek oyle mi? veya daha ordularının yerini bilmeyen biri kendine reis diyecek...
  
  (bkz: hollywood tarihi)