öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• tüm politik ideolojiler aslında o günün biliminin popüler dilde anlatılmış, kitlelere ulaştırılmış, kitlelerce kabul gördükten sonra o esas üzerine örgütlenmiş kurumsallaşmış halidir.
  
  bilim eksiğini görür, hatasını düzeltir, kendini geliştirir, biradım ileri götürür, popülerleeştirilip kitlelere öğretilmiş eski halleri ise kolay değişmez, kemikleşip kalır, insanları bağnazlaştırır. bu kemikleşmeyi kendi çıkarına görüp teşvik edenler genellikle o sayede güç devşiren politik kariyer sahibi tiplerdir: politikacılar, "soylu"lar, ruhban sınıfı, vs..
  
  işte kaba bir ideolojiler listesi:
  - sol ya da sosyalizm/kommünizm : militarizmi kullanarak başa geçen "soylu" sınıfın yerine, endüstri devrimi yüzünden nasıl endüstri baronlarından oluşan kapitalist fabrikatör işveren (burjuvazi) sınıfının, onların da zamanla nasıl soysuz, kapitalsiz, sadece emeğini satarak yaşayan işçi (proletarya) sınıfı tarafından zorlandığını gören, ve bu gözlemle sosyalist hatta kommünist gelecek öngörüleri öneren bilimin o zaman ki popüler sürümünün kitlelere ulaştırılmış, kadim gerçek gibi kabul ettirilmiş hali.
  - sağ ya da ulusalcılık/milliyetcilik : darvin ve evrim teorisinin insan grupları için de geçerli olabileceği ve farkların ırk, etnik özellikler, kültür farkları şeklinde tezahür ettiğini düşünen o günün "bilimsel" akımlarının popülerleştirilip kitlelere ulaştırılmış hali. naziler bunun en uç halini benimseyip kurmaya çalıştılar. yenildiler ama o ideolojinin böylece ispatlanan yetersizliği^* kitlelere tam ulaşmadı.
  - din ya da islam/hristiyanlık : ilkçağ/ortaçağ toplumlarının yaşam kavgasında deneyerek ve eldeki olanaklarla ulaştıkları sosyal düzenin bir gelenek, töre, "honour code" (ahkam,racon), adet, kültür olmanın ötesine geçip örgütlü bir kurum ve onun yazılı öğretisi haline gelmesi, bunu da bundan bin-binbeşyüz yıl kadar önce devlet düzeniyle sembiyotik bir ilişki içine girmesinin getirdiği başarının sonucu. sanıyorum roma ve hristiyanlık, islam imparatorluğu, avrupa'da papa ve yerel kırallıklar, daha sonra orta doğuda halife ve örneğin selçuklular, selahaddin, memlükler, osmanlılar emperyalist genişleme çabalarına cihat ya da haçlı seferi adı vererek faydalandılar. günümüzde hala ideolojisi din olan partiler, tarikatlar, vs. tonla. bazen din o kadar güç sahibi oldu ki soylular onu budamak zorunda kaldılar. örneğin kuzey avrupada ulusal protestan kiliseler kurulması, katolik kilisesinin her krallıkta en büyük toprak sahibi haline gelmesine tepkiydi.
  - tabiat dinleri şamanizm: eski çağ ilkel toplumlarında bilim, tabiatı iyi tanımak, bitkiler, hayvanlar, gökyüzü, yıldızların yörüngeleri hakkında bilinenlerin günlük hayatta kullanılması temelli idi. mevsim geçişlerinin, ekim, biçim, hayvan göçleri zamanlarının doğru tahmini, ilaçlar, zehirler, törensel etkenler hakkında bilgiler, hatta semboller, daha sonra harfler ve yazı, yani bilimin o zamanki tümü, bu olgunun ögeleriydi. bu ideolojinin cengiz han zamanında yüksek politik gücü vardı, ve cengiz han kendi şamanının politik gücüne karşı özel tedbir almak zorunda kaldı.