silikon vadisi

• inanilmaz paralarin dondugu toprak parcasi. gecen gun yasadigim kasabada 100 donum toprak satin alip burada kendine malikane kuran ve oldukca varlikli oldugu her halinden belli olan, bununla birlikte en fazla 40 yasinda gosteren bir adama denk geldim. adamin hikayesini ve nasil buraya dustugunu merak ettim ve aramizda kisa bir muhabbet gecti.
  
  adam ilk olarak "google'da calisiyordum ve erkenden emekli olmaya karar verdim" dedi. aklina direkt "tum kariyeri bir kenara birakip koye tasinmak" basligi geldi ama daha once adamin google eski bir yonetici oldugunu dusundum. adamin en azindan bir direktor veya vp seviyesinde oldugunu dusunuyordum ve ona google'da calisirken hangi departmani yonettigini sordum. bana gayet garip bir sekilde bakip "ic'ydim" dedi. ic bir kisaltma ve "individual contributor" anlamina geliyor. yani bir departman, grup veya takim yonetmeyen, sadece kendi performansindan sorumlu olan, yonetimden ziyade uretimde gorev alan takim elemani anlamina geliyor. adam bildigin "siradan" bir muhendis cikti. peki bu kadar mala mulke nasil ulasmisti?
  
  2004 yilinda google ilk kez halka aciliyor ve borsada islem gormeye basliyor. normalde google'da calisan muhendislere her yil (normal maastan bagimsiz olarak) 20-25 bin dolar performans primi verilirken o yil ilk kez nakit yerine 20-25 bin dolarlik google hissesi veriliyor. tabi bu hisseler belli sartlara bagli oluyor mesela tam olarak vest etmesi yani nakte cevrilmesi icin 4 yil gecmesi gerekiyor ve muhendislerin bu surec icinde sirketten ayrilmamis olmasi gerekiyor. sonraki yil yine 20-25 bin dolarlik hisse veriliyor ve bu sekilde bir prim sistemi olusuyor. bazi sabirsiz muhendisler 4 yillik sure biter bitmez hisselerini satip araba veya baska bir luks esya aliyor ama %80'lik kesim hic satmiyor. gunumuzde sirf ilk yilda verilen 20 bin dolarlik hisseler bile 750 bin dolar degerinde.
  
  bu bahsettigim adam 2000-2015 yillari arasinda google'da calismis, sadece aldigi hisseleri biriktirerek 7 milyon dolarlik bir servet yapmis. bu normal maasin uzerine verilen bir rakam oldugu icin bu rakami hic harcamadan ve hisselerini hic bozdurmadan biriktirmis. zaten google'in ilk yillarinda sirkete girip de en az 6-7 yil calismis olanlardan dolar milyoneri olmayan neredeyse yokmus.
  
  aslinda bu google'a ozgu de degil. facebook, netflix, apple gibi hisseleri son 20 yilda deli gibi degerlenen ve calisanlarina hisse senediyle prim odemesi yapan tum sirketlerde bu durum mevcut. hatta bircogu dolar milyoneri olan ve 5-10 milyon dolar civari servet sahibi olan bu muhendislerin isyerinde nasil motive edilebilecegi de cok tartisilan bir konu.
  
  yillarca google'in insan kaynaklarinda ust duzey yoneticilik yapan ve bu konuda kitap yazan (work rules) laszlo bock bu konuda cok taninan bir isim. kendisi birkac sene once google'dan ayrilip kendi danismanlik sirketini kurdu (humu isminde) ve silikon vadisindeki sirketlere her biri milyoner olan muhendisleri motive etme konusunda egitim ve danismanlik veriyor. gecen sene intel'e de ugradigi icin ve direkt benim isimle alakali (endustriyel psikoloji) oldugu icin tanisma firsatim olmustu. kendisi bu konuda bir cok sirketin zorlandigini ama sirketleri calisanlari para disinda yontemlerle motive etmesinin mumkun oldugunu anlatmisti. zaten google'in o muhtesem kampusunun ve calisma sartlarinin fikri de asagi yukari buradan geliyor.
  
  silikon vadisinde calisiyorsaniz ve cok aranan ve nadir bulunan bir konuda yeteneginiz varsa donen paralar futbolcu transferlerinde donen paralara esit. gecen gun google'in kendi kendini surebilen araba projesi olan waymo'dan biri intel'in bmw ile ortak yuruttugu projeye transfer olmus ve adama imza parasi 1 milyon dolar odenmis. tabi adam 5 yil icinde bu projeyi terk ederse o parayi geri odemek zorunda kalacak ama yonetici olmayan ve siradan bir muhendis icin bu gayet iyi bir para. gerci adama "siradan" demek haksizlik olur cunku onun sahip oldugu spesifik tecrube ve bilgiye sahip cok az insan varmis. siradan demekten kastim adamin yonetici sinifinda olmamasi yoksa adam asla siradan biri degil.
  
  bu yaz silikon vadisinde stajyer maaslari bile (master veya phd seviyesinde) 6 bin dolardan basliyordu ve cok nadir uzmanlik gerektiren konularda 10 bin dolara kadar ciktigini gordum. fed'in bastigi ve ozellikle amerikan borsasini artik balon seviyesine cikartan paralar sagolsun teknoloji sirketleri inanilmaz zenginlesti ve bu zenginligi calisanlariyla paylasmaktan cekinmiyorlar. gecmis yillarda aldigim google, facebook, tesla hisseleri inanilmaz degerlendi ve oradan gelen parayla simdi yasadigim evi alabildim ama en buyuk pismanligim amazon'daki yukselisi kacirmis olmam. 2008'de 42 dolara satilan amazon hisseleri simdi 1800 dolari gecti. amazon disinda yukselisini kacirdigim bir baska hisse de netflix oldu. bundan 10 sene once 5-10 bin dolarlik amazon ve netflix hisseleri alip kenara koysaymisim simdiye emeklilige cok yaklasirmisim. bu arada intel'dem aldigim hisseleri her zaman aldigim gun satip apple hissesine ceviriyorum. apple benim icin yillardir "buy and forget" yani "satin al ve unut" hissesi olmustur. en unutamadigim hisselerimden biri de yillar once iflasin esigindeyken 1 bucuk dolara aldigim nokia hisseleriydi. daha sonra microsoft bunlarin iflasin esigindeki telefon isini satin alinca hisseler 6 dolara firlamisti ve oradan gelen para iyi gelmisti.
  
  bu arada su da denilebilir: madem siradan bir amerikan vatandasi da google, amazon gibi sirketlerin hissesini alabiliyor, o zaman google'in calisanlarina verdigi hissenin ne ayricaligi var ki? aslinda teknik olarak bir ayricaligi yok ama bu hisseler maasin uzerine prim olarak bedavaya verildigi icin ortada alinan bir risk yok. ayrica hisseleri 4-5 yil elinizde tutma zorunlulugu oldugu icin hisse birazcik yukselince gaza gelip satma riskiniz az oluyor.
  
  yine de her sey tozpembe degil cunku bu hayat pahaliligina da kotu sekilde yansimaya basladi. en basit ornek universite fiyatlari. sanirim abd'de ucuza universite okuyan sansli nesilin son uyelerinden biriyim. 2008'de 4 yillik bolumumden mezun oldugumda california state universitesine donem basina odenen ucret 1600 dolardi (eger amerikan vatandasiysaniz veya en azindan green card varsa). hatta geliriniz dusukse belli burslar ve indirimlerle beraber donemi 500-600 dolara kadar gitmek mumkundu. az once mezun oldugum okulun donemlik ucretine baktim ve amerikan vatandaslarina bile 8 bin dolarlik fiyat cekmisler. yani sirf dolar bazinda bile okulun ucreti 5 katina cikmis. bu donemde dolar da turk lirasina gore 3 kat deger kazandigina gore 2008'de turkiye'den gelen birinin california state'de okumasi tl bazinda bugunkune gore 18'te 1 oranindaydi (donemi 2200 lira versus donemi 39 bin lira). su anki fiyatlarla turkiye'den gelip burada universite okumak icin zengin olmak lazim (ki california state her zaman en ucuz universitelerden biri olmustur).
  
  bu artis ev fiyatlarina da yansimis durumda. silikon vadisi ve civarinda en ucuz ev kiralari 2-3 bin dolardan basliyor. bu fiyat artisi silikon vadisinin "uzantisi" olarak gorulen yerlere bile sicramis durumda. mesela amazon, microsoft gibi sirketlere ev sahipligi yapan seattle'da eli yuzu duzgun bir evin fiyati 600-700 bin dolar civarinda geziyor. 10 sene once seattle'da 300 bin dolara cok rahat ev aliniyordu. onu birak intel disinda buyuk bir teknoloji sirketine ev sahipligi yapmayan oregon'da bile ev fiyatlari inanilmaz artti. californialilar 20-30 sene once 100 bin dolara aldiklari evi 2 milyon dolara satip oregon'a tasiniyor, burada 400 bin dolara ev alip paranin geri kalaniyla emekli oluyorlar. bu sayede oregon'a, hatta nevada, arizona ve idaho gibi california'ya yakin diger eyaletlerde bile son 10 yilda ev fiyatlari 2-3'e katlandi.
  
  sonunda olan garibana olacak cunku orada yasayan herkes teknoloji sirketlerinde calismiyor ve hayat herkes icin pahalilasiyor. california'da asgari ucret 10 dolarin uzerine cikarken portland'da 15 dolar ve seattle'da yine benzer bir rakama cikti ama bu rakamlar bile bu bolgelerde rahat bir yasanti saglamak icin yeterli degil. gecen gun dogma buyume oregon'lu bir arkadasim baska bir eyalete tasinmak zorunda kaldi cunku buralar bile artik cok pahalilandi. bu da isin kotu tarafi.
  
  ha bu arada ekim ayinda red dead redemption 2 cikacakmis. o oyunda emegi gecen herkesin kazandigi her kurus helaldir. umarim en az ilki kadar iyi bir oyun olur.