• bir sürecin sonucu aynı zamanda o sürecin bir parametresi ise böyle süreçlere geri beslemeli süreçler denir. sonucun sürece kendisini oluşturan parametrelerle ters yönde etki ediyorsa negatif, aynı yönde ediyorsa pozitif geri beslemeden sözedilir. negatif geri besleme, sistemleri dengeye getirme eğiliminde iken pozitif geri besleme onları dengeden uzaklaştırır, uç sonuçlara götürür.

    pozitif geri beslemenin en tipik sonuçlarından biri, diğer parametrelerde önemli değişiklikler olmadığı sürece aşılması neredeyse imkansız kısır döngüler, çıkmazlar yaratmasıdır. şimdi uydurduğum bir istatistiğe göre çaresizlik içerisinde yakınmakta olan her üç insandan birisi pozitif geri beslemeli bir sistemden dert yanmaktadır. fakirlik, mesela, bunlardan biridir.

    kapitalist sistem - en basit ve temel haliyle - güçlü bir pozitif geri beslemeli sistemdir. belirli eşik değerleriyle sahip olunan her birim miktardaki kapital, eldeki kapitali çoğaltmakta fayda sağlar; ikinci milyon doları kazanmak her zaman ilkini kazanmaktan çok daha kolaydır. güçlü olan gün geçtikçe, gücüyle daha çok güç toplayıp gücünü arttırırken zayıf olan zayıflığı yüzünden güç toplamakta zorlanır, batıp çıktıkça daha da zayıflar, ezilir. insan hak ve özgürlüklerinin önemli oldugu devletlerde, kapitalizmin bu sakıncalarını bir miktar da olsa gidermek, zayıfın daha zayıflamasını, yok olmasını önlemek için gelir vergisi, mal mülk vergisi gibi doğrudan vergiler bulunur. mamafih, toplumların genişlemesi, güçlülerin uluslararası arenada da güçlü olması arzulandığından türkiye gibi üçüncü dünya ülkelerinde, kalkınma adına zayıfın ezilmesine gelişmiş ülkelerden daha çok izin verilmekte, pozitif besleme daha az dizginlenmektedir. özellikle 80'lerde, özal döneminde, sermaye birikimi sağlamak, liberal ekonominin çarklarını döndürmek için yapılanlar "gözkamaştırıcı"dır.

    kazaa, soulseek gibi kullanıcıların dosyalarını başka kullanıcılarla paylaştıkları ağlarda da enteresan bir pozitif geribesleme bulunur. genelde insanlar, ilgilendikleri dosyaları daha çabuk ve sorunsuz indirebilmek için benzer dosyalar içerisinden daha çok kullanıcı tarafından paylaşılan dosyaları tercih etme eğilimindirler. aradığınız dosyanın biri üç biri beş kullanıcı tarafından paylaşılan iki versiyonu varsa siz doğal olarak beş kullanıcı tarafından sunulanı tercih eder ve böylece dosyanın kaynaklarını arttırmış olursunuz. başka bir kullanıcı aynı dosyayı çekmek istediğinde bu sefer biri üç biri altı kullanıcı tarafından paylaşılan iki dosya görecek ve yine aynı gerekçelerle sizde de bulunan dosyayı seçecektir. böylece dosyanın istenilen daha çok kullanıcı tarafından sahip olunma özelliği onun varlığını güçlendirecek, dosya paylaşım ağları içerisindeki evrimde seçilmesine yol açacaktır.

    canlılık da benzer süreçlerden nasibini almıştır. eşeyli üreme, seçilen bireyin genleri kadar seçen bireyin genlerini de bir sonraki nesle aktardığından, güçlü bir pozitif geri besleme sağlar. uzun boylu erkeklerde bulunan "uzun boy geni", uzun boylu bir adamdan çocuk sahibi olan kadının taşıdığı "uzun boylu erkeklerden hoşlanma geni" ile birlikte bir sonraki nesle taşınır, böylece bir sonraki nesil uzun boy açısından çok daha seçici bir duruma geçer. üstelik, genlerin bu doğrudan etkisi, aile ortamının çocuğun beğenilerini şekillendirmesi süreci sayesindedir ki sosyal yönden de dolaylı olarak etkilidir. soyu devam ettirmede başarıya katkı sağlamış bir nitelik, eşeyli üremenin pozitif geri beslemeli sistemi nedeniyle hızla popülasyonda yayılır.

    tüm bu örneklerde de görüldüğü gibi, hangi niteliklerin sürecin sonuçları üzerinde etkili olacağı sistemin yapısının bir sonucu olarak ortaya çıkar. genelde böyle nitelikler ortaya çıkar çıkmaz bir geri besleme devresi oluştururlar zira onları ortaya çıkartan sebepler devamlarını sağlamada da etkilidir. misal eğer bir canlı uzun boylu ise muhtemelen partnerleri de uzun boylulardan hoşlanan bireyler arasından çıkacak, böylece çocukları hem uzun boy hem de uzun boydan hoşlanma genleri ile donanmış olacaklardır. pozitif geri besleme niteliğin değil sistemin bir özelliğidir. ayrıca bir niteliğin seçilir hale gelmesinin sistem olarak görülen ve modellenen işleyişin dışından kaynaklanması ve sistem içerisinden tesadüfi, gelişigüzel, rastgele gözükmesi örnek verilen tüm sistemlerde de ortaktır; doğal seçilim sürecinin bir parçasıdır. bilgisayar yazılımı sektörünün güçlenmesi, bu işle uğraşanların bol miktarda kapital biriktirme imkanına kavuşmaları kapitalist sistemle doğrudan açıklanamaz, modelin genişletilmesini, etkin parametrelerin de düşünüşe dail edilmesini gerektirir. genelde parametreler analitik yoldan çözümlemek için fazlaca karmaşık olduklarından olaylar, iş işten geçtikten sonra anlaşılabilirler ancak.

    normal şartlar altında olası görünmeyen sonuçların ortaya çıkmasında kritik önemi haiz bir süreçtir pozitif geri besleme. doğal olarak ilerleyen ve bir tür seçilimin söz konusu sistemlerde ortaya çıkan marjinal eğilimlerin mimarı sıklıkla bir pozitif geri beslemedir. tavuskuşlarının fantastik kuyruklarından tutun tüm dünyayı gören ve dünyanın her yerinden iletişim sağlayan uydu sistemlerine, bir gecede yıldız olmaktan halk ayaklanmalarına kadar bir çok sonuç, içlerinde pozitif geri beslemenin izlerini taşırlar.

    negatif geri besleme sistemlerde dengeyi inşa ederken pozitif geri besleme sansasyonelliğin musebbibidir.

    (bkz: doğal seçilim)
hesabın var mı? giriş yap