yaşıl

• türk mitolojisinde bütün renklerin sembol anlamları vardır. (zaten mitoloji de bir bakıma da semboller bilimidir.)
  
  dolayısıyla geniş anlamlı ak, kara, gök gibi renklerin yanında daha dar anlamlı olan yaşıl gibi renk adlarının semantiğine baktığımız zaman eski zamanlardaki kullanımının günümüzden daha zengin hatta simgesel olduğunu görüyoruz.
  
  (bkz: türk mitolojisinde renkler/@ay hatun)
  
  öncelikle türk mitolojisinde ülgen’in^*ak oğlanlar veya kıyatlar adıyla da bilinen oğullarından biri olan ve ismi ile müsemma yaşıl han vardır ki doğayı koruyan tanrılardan biridir.
  
  (aslında ülgen de yeşille ilişkilendirilir.
  mitolojik anlatılardan birine göre ülgen, insan vücudunu yarattıktan sonra kuday'dan bu vücut için can istemiş. bunun için de bir kuzgunu kuday'a göndermiş. kuzgun, kuday'dan canı alıp geri dönerken yerde bir leş görmüş. leşi yemek için ağzını açınca da gagasındaki can, ormana düşerek dağılmış. işte çam, ardıç gibi ağaçlar bu yüzden kış, yaz hep yeşil yani canlı kalmışlar.)
  
  yaşıl han, doğanın yeşillenmesi yani doğumundan sorumludur.
  
  eski türkler henüz takvimlerinin olmadığı dönemlerde zaman hesaplamasını doğaya bakarak yaparlardı ve bu döngüsel zaman anlayışında doğanın yeşillenmesi her yıl yeniden doğması, yeni bir başlangıç anlamına gelirdi.
  (bkz: nevruz/@ay hatun)
  (bkz: koça/@ay hatun)
  
  bugün yeşil olarak kullandığımız yaşıl kelimesinin etimolojisine baktığımız zaman kökünün taze, nemli, genç, canlı, bitki anlamlarına gelen yaş morfemi olduğunu görüyoruz ki eski türklerdeki yağmurun bütün doğayı yeşerten/yaşartan bir bereket simgesi olduğu anlayışı malumunuz bugün de var. bu yüzden yaş sözü hem ıslaklık hem de suyun canlandırdığı yeşilliklerin adıydı. dolayısıyla ıslak olmak, ıslanmak ile yeşermek, yeşillenmek aynı fiil ile yani yaşarmak olarak ifade ediliyordu. yaşıl da yeşil renk demek oluyordu.
  
  mesela türkler tarafından tarih boyu bolluk bereketle ilişkilendirilen yeşilin, gökkuşağında^* baskın renk olması da çok yağmur yağacağı anlamına gelirdi.
  
  bu renk adı, bilge kağan ve kül tigin yazıtlarında da geçer. burada ilgi çekici olan, yazıtlarda yaşıl ügüz olarak kullanılmasına karşın anlamlandırmada sarı ırmak adının tercih edilmesidir. annemarie von gabain, bu durumu, ırmağın çinlilere göre merkezde, ancak türklere göre doğuda olmasıyla açıklar. (doğunun rengi mavi/yeşil, merkezin rengi sarı)
  
  "amcam hakan ile doğuda sarı ırmağa ve şantung ovasına kadar sefer ettik."
  (kül tigin abidesi, doğu yüzü)
  
  yaşıl için bir de divanü lügati't-türk'e bakalım.
  
  “yarattı yaşıl çeş
  sawurdı ürünğ kaş"
  (peruze/firuze gibi yeşil göğü yarattı, üzerine beyaz yüzük kaşları saçtı, diyor. dlt cilt 1, s. 331)
  
  unutmayalım ki türkler yeşile bile gök/kök derlerdi.
  (gök kelimesi de türk mitolojisinde aynı rengi göstermiyordu. mavi rengin bir çok tonu vardı. bu rengin kutsal düşüncede anlamı, daha da değişirdi. mesela gök yeleli kurt demek, masmavi yeleli bir kurt demek değildi. bu daha çok, saçların aklığını yani tecrübeyi ve bilgeliği ifade ederdi)
  
  yer-gök dikotomisinde^* nasıl gök/kök/mavi gökyüzüyse yaşıl/yeşil de yeryüzüydü. ve bu iki renk nasıl birbirinin tamamlayıcısıysa bazen birbirinin yerine de kullanılırdı. (istersek buradan yola çıkıp konuyu turkuaza da bağlayabiliriz tabii, neden olmasın)
  
  yeşil/yaşılın kökü olan ve taze, yeşil, bitki, yeşillik, nem, ıslaklık anlamlarına gelen yaş ile orman ve ormanlı dağlık yer anlamlarına gelen yış^* arasındaki bağlantı da görmezden gelinemeyecek kadar açık bana göre...
  
  "(4-3-3)
  51. yırtıcı bir kartalım. yeşil/yaşıl kayalar yazlığım, kızıl kayalar kışlığım. dağlarda kaldığım için mutluyum. öylece biliniz..."
  (bkz: ırk bitig/@ay hatun)
  
  "kurugmış yıgaçlar tonandı yaşıl / kurumuş ağaçlar yeşile donandı
  bezendi yigün, al, sarig, kök, kızıl / mor, al, sarı, mavi çiçekle bezendi
  yağız yir, yaşıl torku, yüzge badı / kara yel yüzüne yeşil kadife bağladı"
  (bkz: kutadgu bilig)
  
  okuma yapılan ve yararlanılan kaynaklar:
  bahaeddin ögel - türk mitolojisi
  yaşar çoruhlu - türk mitolojisinin ana hatları
  reşat genç - türk inanışları ile millî geleneklerinde renkler
  
  (bkz: türk mitolojisi/@ay hatun)