bilinçaltı değil bilinçdışı

• uzun bir süre önce haşmet babaoğlu'nun ileri sürdüğü hadise.
• bilinçaltı bizim freud efendinin denizaltısının adıdır, bilinçdışı ise henüz üzerinde çalıştığımız uzay mekiğinin adı. böyle işte.
• milyonlarca entri girilen sözlükte hala farkında olunmayan kritik fark.
• bilinçaltı mı yoksa bilinçdışı demek gerekir tartışmasının türkiye'deki başlangıç tarihi, 15 temmuz 2008'e kadar uzanıyor.
  
  haşmet babaoğlu bu tarihte vatan gazetesi'nde, "bilinçaltı diye bir şey yok!" diye bir yazı yazar ve bilinçaltı kavramının bir tercüme hatası olduğunu, freud'un bilinçdışı kavramını kullandığını iddia eder (gazetenin arşivinde mevcut görünüyor ama erişim yok, okumak için şuraya)
  
  babaoğlu'nun bu yazısına cevaben dücane cündioğlu ise yeni şafak'ta "bilinçaltı diye bir şey var"! başlıklı başka bir yazı yazarak ortada bir tercüme hatası falan olmadığını, gerek bilinçdışı gerekse de bilinçaltı kavramlarının psikoloji literatüründe kullanıldığını söyler.
  
  bu son derece güdük tartışmada ne babaoğlu bilinçaltının yokluğu, ne de cündioğlu varlığı konusunda yüzeysel olmaktan öteye gidebilmiş; fakat buna rağmen, bugün bilinçaltı diye cümleye başlayanın daha bitirmesine fırsat vermeden "ya bi kere o kavramın adı bilinçaltı değil, bilinçdışı taam mı" diyerek lafı ağzınıza tıkayan çokbilmişlerin bu performansı sergilemesini sağlayan şey, işte 2008'deki bu tartışmanın yüzeyde bıraktığı tortular.
  
  peki o zaman doğrusu ne? şu: hem bilinçaltı vardır hem de bilinçdışı vardır! üstelik bunu söyleyen de ben değil, sigmundların freud. öncelikle tartışmaya konu kavramlarımızı bir toplayalım:
  
  - bilinç, şuur, conscious, bewusst
  - bilinçaltı, tahte’ş-şuur, unconscious, nicht bewusst
  - bilinçdışı, gayrişuur, unconscious, unbewusste
  
  dahası bunlara ilaveten freud'un kullandığı bilinçöncesi/önbilinç (presonscious, vorbewusst) diye bir kavram da var. freud'un bilincin insan kişiliğinin oluşmasındaki rolüne ilişkin kafasındaki harita gayet nettir ki zaten bu kuramın adı da topografik kuram. homo erectus'un iki ayağı üzerinde doğrulduğu andan itibaren görüş alanına giren düzlemi, o düzlemin coğrafi koordinatlarına bakarak üst, alt, dış, ön, arka gibi kavramlarla tanımlıyoruz. işte bu yüzden günümüz homo sapiens sapiens'i bilinç gibi soyut bir kavramı oluştursa da 2 milyon yıl önceki atasının laneti sonucu o soyutu, ancak afrika savanasının zeminine benzetip bilincin altı mı üstü mü dışı mı arkası mı diye somutlayabiliyor. böyleyken böyle.