özbekistan

• herkesin bir gün görmesini istediğim, ancak buradaki pek çok yazardan epey de farklı düşüncelere sahip olduğum orta asya ülkesi.
  
  2023 aralığında iki hafta kadar vakit geçirdim bu güzel ülkede, yarısı taşkent'te geçti bu sürenin, diğer yarısı da buhara ve semerkant arasında paylaşıldı.
  
  önce iyi olan şeylerle başlayalım, baştan ağzımızın tadını kaçırmayalım. gezmeye düşkün, ya da en azından farklı şeyler görmeyi seven herkesin buhara'ya uğraması şart. burası bambaşka bir dünya, yani o kadar yer gezdim, bu kadar farklısını görmedim. ne kanada'nın olimpik köyleri ne almanya'nın tekno partileri ne de ruslar'ın küçük ama tatlı arktik yerleşimleri. bukhara çok farlı bir dünya, film seti gibi, ama değil. her an bir sokaktan alaaddin yanındaki mavi ciniyle çıkacak gibi hissediyorsunuz, ama nedense çıkmıyor. mesela burada hala medreseler var, ve her ne kadar özbekler "yok abi orası turistik ya" dese de şanslıysanız buraya kuran çalışmaya gelen talebelerin çıkışısını görebilirsiniz, tabiki arka kapıdan. benim gibi aralık ayında giderseniz tüm şehirde bir siz çok nadir de özbek turist olur, bu sayede herkes sizle konuşur, zamanınızı çok daha keyifli ve verimli geçirirsiniz. gitmişken salom namaste'de hint yemeklerinin tadına bakmadan, ve silk road teahouse'da kusursuz yancılarıyla bir çay içmeden dönmeyin. hintli turist bolluğu sağolsun tüm orta asyadaki, hatta şu ana dek tüm eski sovyet ülkelerinde yediğim en iyi hint yemeğini bu küçük özbek şehrinde yedim. sözün özü, tarihin içinde kaybolup resmen farklı bir dünyaya ışınlanmak için buhara'ya gidin, gezin.
  
  eğer ki ben tarihi bir yer görmekten ziyade tarihte iyice öne çıkmış bir yer görmek istiyorum diyorsanız o zaman semerkant tam size göre. gerek sovyet dönemi inşaatları olsun gerekse özbekistanın son 30 senedeki kalkınma hamleleri, bugünkü semerkant için diyebileceğim maalesef pek güzel bir şey yok. tüm hocalarım semerkant aşığı olsa, ve hatta bazıları onu buharaya tercih etse bile göz var nizan var diyorum sadece. şehirde öyle bir trafik var ki kendinizi istanbulda gibi hissedebilirsiniz, yeni ve berbat binaların eski güzel cami ve anıtlar arasından fırlamasıyla bu hissi zaten doruklarınıza kadar yaşayacaksanız trafiğe karışmasanız bile. her ne kadar buhara da çok turistik olsa da, semerkant belki de bu fazla nüfusundan dolayı çok daha kötü esnaflara sahip. bukhara'daki aynı ürünleri burada daha pahalıya bulabilir, daha kötü yemeklere daha fazla para verebilir, ve bunun üstüne hizmet kalitesinin düşüşünü gözle görebilirsiniz. emir timur'un kabri dışında genel olarak kabristanları çok güzel bir şehir semerkant, sırf bunun için bile olsa gene 1-2 gün ayırıp gezilmesi gereken bir yer, tüm eksileriyle.
  
  taşkent 1966 depreminde hemen hemen tamamen yıkılmış bir şehir, o yüzden buradan bir tarih beklemeyin. benim gibi sovyetlere ilgisi olanlar için yine güzel bir şehir, zira sovyetler birliği bir araya gelip bu şehri kısa sürede yeniden inşaa ediyor, tam bir sosyalist şehir olarak. metrosundan dizaynına, sokakların genişliğinden bol park bahçesine bunu hissedebiliyorsunuz. zaten şehrin yeni eklenen kısımlarıyla bu sovyet kısmı arasında çok ciddi bir yaşam kalitesi farkı var. insanların çoğunda ayrılacağım noktalardan biri de burada başlıyor. taşkent'in metro aşırı abartılan bir balondur. rusyanın bir sürü şehrinde kazakistan'da da almatı'da buradakine benzer ve bazen daha güzel metro istasyonları bulabilirsiniz. taşkent'in aksine buralarda yüzbinlerce insanla metroya girme yarışmasına katılmazsınız. 2 metro durağı göreyim diye insanlar işteyken bir metroya bineyim dedim, demez olaydım. 15 dk bekleyip anca 3. gelen metroya binebildim, gittiğim duraklarda da insan kalabalığından pek de düzgün fotoğraflar çekemedim. neyse, kötü taraflara sonra değineceğiz demiştik. taşkent şu an dünyadaki en iyi 2. dünya savaşı müzelerinden birine sahip, sırf bundan dolayı bile olsa gidilir, üstüne merkezi çok güzel bir sovyet mimarisi ve mozaikleriyle süslenmiş. benim gibi uzun süre kalmayın ama 3-4 gece geçirilebilir. onca yolu gitmişken syrovarnya'da harika peynirler veya bu peynirlerden yapılan pizza ve makarnalar yiyip, furusato'da adeta japonya'ya ışınlanmadan geri dönmeyin.
  
  evet, şimdi geldik işin sıkıntılı kısımlarına. kazakistan'da doktora yapan ve bölgeyi de çalışan bir tarihçi olarak açık ve net şunu diyebilirim ki özbekistan herhangi bir şekilde övülecek bir ülke değildir. evet özellikle oraya giden türkler özbekistana bayılır, kardeş mardeş ayağına gerekenden fazla da över, ama şimdi işin aslında inelim biraz.
  
  öncelikle o "kandaş?" ya da "kardeş?" sorularını soran herkes sizi cidden sevdiği için o soruyu sormuyor. dili anlamadığınızdan emin olduktan sonra daha rahat kazıklamak için de türk olup olmadığınızı sorabiliyorlar. arkadaşlarımın başına çok sık gelen bir şey bu, ben alışveriş yapmadığım için pek beni ilgilendirmiyor. ama unutmayın, özbekistan cidden ucuz bir ülke, çünkü cidden fakir bir ülke, ve hemen hemen her fakir ama turistik ülke gibi halkı oldukça ticaretten anlıyor. direk paragözler demek istemesem de maalesef bu durum biraz böyle. türk olmanız da bunu değiştirmiyor, aksine başka bir kapı aralıyor onlar için. sırf kardeşi istanbulda çalışıyor diye muhabbet kurup sonra para isteyen biriyle tanıştım mesela. genel olarak yardımcı gibi duruyorlar ama bu iş de çok sıkıntılı. bir ara fotoğraf çekiyordum buhara'da, bir işçi gelip daha iyi yer var göstereyim istersen dedi. dedim abi neresi? elini açtı para beklemeye başladı. yahu, elimde iphone se kamera, profesyonel fotoğrafçıya benzer bir halim mi var? varsa göstereceğin bir yer göster, yoksa git bak işine.
  
  başka bir olay ülkenin aşırı süper fantastik güvenli olması. arkadaşlar, bir yerde herhangi bir konuda aşırılık varsa, orada bir sorun vardır. ben taşkent'te 500 metre bir caddede 3 farklı birime ait 37 asker/polis/özel harekat gördüğümü hatırlıyorum, zaten herhangi bir sokakta genelde 1-2 bekleyen polis oluyor, çoğu da uzun namlulu silahlı. biraz akıl mantık, aynı manzarayı istanbulda ankarada izmirde de görmek ister miydiniz? halk açlık içindeyken, turistlerin eline bakarken, etrafta binlerce gencin elinde silah bekleyip her gelen geçene ters ters bakması özenilecek bir şey değil. güvenlik için pek çok şey yapılır, ama bu çok fazla, bu direk devletin polis devleti olması ile alakalı. kaç kere özbek arkadaş ve ev sahibim siyasi meselelere girdikten 2 saniye sonra "pardon unutun bunu, boşverin, başka şey konuşalım" dedi. adamlar bu "yumuşayan" rejime rağmen siyaset konuşmaktan korkuyor. bir tanesi bile gülmeyen polisler ve askerler yedi yirmi dört insanları sokakta durdurup soru soruyor, sorun çıkarıyor. bir sürü yerde fotoğraf çekerken gelip siz turist misiniz, nereden geldiniz diyorlar. bu kadar saçma sapan savunmaya karşı niye böylesiniz diye sorunca da "e etrafımızda afganistan ve türkmenistan gibi sıkıntılı ülkeler var diyorlar. her ne kadar dilleri varıp diyemeseler de, asıl dert bunlar değil, ülkenin içindeki islamcılar. isis-k afganistan'da darbeyi yedikten sonra iyice özbekistana çekildi desek yalan olmaz. o medreseye giren çıkan kuran okuyan talebeler, dışarda göremeyeceğiniz kadınlar, açıktan veya kapalı devletin islam-karşıtı politikalarını eleştiren ve gittikçe büyüyen bir zümre, özbekistan'ın gerçeği bu. kazakistan ya da kırgızistan'da arada bir olaylar olabilir, ama halk belli bir sekülerlik seviyesindedir, yapılan tartışmalar yolsuzluklar vs. üzerinden döner, din üzerinden değil. havlayan köpek ıssırmaz lafını da hatırlatmak gerekir. kazaklarda kırgızlarda istediği kadar sorun çıksın, ülkelerin çok ciddi bir değişim geçirmesi ya da büyük bir problem yaşaması küçük bir ihtimaldir. özbekistan ise daha dünkü kapalı rejim, belki yarın ki yeni afganistan. taşkent'te açık bir tekel bulmak için bile saatlerimi harcadım, ki taşkent burası. güya dinci karşıtı bir ülkenin başkenti. alttan alta çok sıkıntılı gelişmelerin yaşandığı, yolsuzluk vb. konularda hala çok vahim durumda olan bir ülkedir özbekistan.
  
  ucuzluğu ve güzelliği ile giden turistleri cezbeden, kardeş kardeş diyen özbekler sayesinde türkleri özellikle etkileyen, ancak işin içine girdikçe kısa süreli ziyaretleri uzatmamanın faydalı olduğu bir ülkedir özbekistan.