taiping isyanı

• taiping isyanı, dönemin ekonomik koşulları üzerine 1950'de başlayarak 1964'e kadar süren, qing hanedanına karşı başlatılan isyan hareketidir.
  
  taiping güçleri, kendini peygamber ilan eden hong xiuquan tarafından, bai shangi hui (god worshipping society) adı altında tarikat benzeri bir yapıda yönetilmişlerdi. isyancılar, nianjing şehrini 10 yıl süreyle işgal ettiler. taiping isyanı, neticede başarısız olsa da 20 milyonun üzerinde insanın ölümüne sebep olmuştur.
  
  hong xiuquan, 1814 yılında, guanlubu, guangdong'da doğdu. kamu hizmeti için bir takım sınavlardan başarısız olduktan sonra, 1837 yılında evine döndü. akabinde ateşli bir hastalığa yakalanan hong yatağa düştü.
  
  ateşli bir durumdayken hong, gökte, doğuda bir yere yolculuk yaptığı bir tür halüsinasyon gördü. burada, babası, şeytanların insanları yok ettiğini gösteriyordu. hong, özel bir kılıcı kuşandı ve kardeşinin de yardımıyla şeytanlarla ve cehennemin kralıyla savaştı.
  
  savaşın ardından hong cenette kaldı, orada kendisine bir eş aldı ve çocukları oldu. sonunda hong, dünyaya döndü ve "cennettli kral, krallığın yolunun lordu" ünvanını aldı.
  
  lakin ailesine göre hong, günlerdir yataktaydı. ateşli bir rüyaya kapılmış bir halde şeytanlar hakkında çığlıklar atıyor, çin'in imparatoru olduğunu iddia ediyor, şarkı söylüyor, bazen yataktan sıçrıyor ve dövüşmeye hazır bir şekilde ayakta duruyordu.
  
  hong sonunda uyandığında, ailesine tecrübelerinden ve cenette yazdığı şiirlerin kopyalarından bahsetti. köyü, onun delirdiğine inanmıştı. hong, zamanla yaşadığını düşündüğü olayları arkasına aldı ve yeniden kamu hizmeti sınavlarına hazırlanmayı sürdürdü.
  
  hong'un halüsinasyonlar gördüğü zamanla aynı dönemlerde, sınav için bulunduğu canton şehrindeyken, hong'a hristiyan edebiyatı ile ilgili kaynak verildi. hong bunu aldı ancak hiçbir zaman okumadı. 1843 yılında, akrabası li jingfang ona liang afa'nın good words for exhorting the age kitabını verdi ve onu okumaya ikna etti.
  
  son olaylarla birlikte çin kaotik bir sisteme sahipti. 1839'dan 1942'ye kadar süren, büyük britanya'ya karşı yapılan şiddetli afyon savaşı, çin'in prestijine büyük darbe vuran ve britanya'ya büyük imtiyazlar veren "nianjing antlaşması" ile sona ermişti. ayrıca bu antlaşma, hristiyan misyonerlerin ülkeye akımına sebep olan bir yan etkiye sahipti.
  
  liang'ın sisteminde, hong, isa'nın sözleriyle karşılaştı ve hong'un çin toplumuna ve konfüçyüs değerlerine karşı fikirleri değişti. hong, yıllar önce gördüğü rüyadaki babanın hristiyanlığın tanrısı olduğuna ikna oldu. büyük kardeşi isa idi ve cehennemin kralı, cennet bahçesindeki bir yılandı. hong, artık kendisinin tanrının oğlu olduğuna emindi.
  
  hong, rüyalarını akrabalarına anlattı ve mesajı yayılmaya başladı. hong ve onun bazı yoldaşları yola çıktılar. yolculuklarını finanse edebilmek için mürekkep ve fırça sattılar. hong, yolculuk boyunca, insanları dinlerinden döndürmesine yardım etmesi için kendi sistemini yazdı; “exhortations to worship the one true god” (tek doğru tanrıya ibadet etmek için tavsiyeler)
  
  hong, hem ailesine yardım etmek hem de sistemini geliştirmek için eve döndü. lakin müritleri hala yolculuk yapmakta, fikirlerini güçlü bir şekilde yaymakta ve adı bai shangi hui veya god worshipping society olan bir grubu şekillendirmekteydiler.
  
  hong'un takipçilerinden çoğu, hakka çinlileriydi. hakka çinlileri, çince'nin hakka lehçesini konuşan han çinlileri'dir. hakka halkı, 13. yüzyılda moğollardan kaçmışlardı ve yerleşik çin toplumundan ayrımcı bir muamele görmüşlerdi. hakka halkı, baskıdan korunma arayan fakir emekçilerdi.
  
  hong, dini fikirler ve 10 emre dayanan, mülkiyet paylaşımını ön plana çıkaran, bir tür erken komunizm formunu anlattığı bir vaaz verdi. onun bu serbest topraklarla alakalı verdiği sözler, yakında ona binlerce mürit kazandıracaktı.
  
  1847 yılında hong, thistle dağına gitti ve yerel inananlarına katıldı. onlarla bölgedeki dini geleneklere karşı gizli bir antlaşma yaptı. sayıları binleri bulan god worshipping society adlı bu tarikat, eğitimlerini bitirmek ve liderlerini tutuklamak isteyen yerel otoritelerin dikkatlerini üzerlerine çektiler.
  
  1849 yılında, gws, çin'in dört bölgesine doğru genişledi. bu bölgeler, hong'un şeytana karşı yaklaşan savaşı için stratejik noktalardı. hong, bu şeytanın, qing hanedanının bizzat kendisi olduğunu açıklayacaktı.
  
  bu isyanın bu kadar kuvvetli olmasının iki sebebi vardı. bunlardan ilki, qing hanedanının, manchu ailesinin elitleri tarafından yönetilen yabancı bir hanedan olmasıydı. han halkının manchular ile evlenmesine ve manchuria bölgesine yerleşmesine izin verilmiyordu. qing hanedanının kurallarına boyun eğmelerini sürekli olarak hatırlatmak adına, tüm erkekler saçlarına örgü, kuyruk benzeri bir şey giymek mecburiyetindeydiler. ikincisi, sahil boyunca yaşayan çinliler, farklı inançları ve felsefeleri olan yabancı insanlarla temastaydılar.
  
  fransız ihtilali ve bourbon hanedanlığının düşüşüyle ilgili haberler, halkta büyük bir ilgi uyandırdı. aynı zamanda toplumda, geleneksel dinler olan budizm ve taoizm inanç seviyesinde ciddi bir düşüş vardı. buna karşılık olarak, taipings onların dini heyecanlarını canlandırmayı vaat ediyordu. birinci afyon savaşı, qing rejiminin ne kadar zayıf olduğunu göstermişti ve hanedanlık, vergi yükünü olağanüstü seviyede arttırmıştı. bölgesel bir durum daha vardı. güney bölgesinde yaşayan çinliler, yüzyıllardır kuzeyden ayrılmayı düşünüyorlardı. güneyliler, song hanedanı yönetiminde yaşadıkları refah günlerini hatırlıyor ve özlüyorlardı.
  
  isyan, guangdong'da başladı. hakka halkının üyelerinden biri olan hong, 1847 yılında tüm guangxi bölgesinin kontrolünü ele geçirdi. isyancılar, miao ve hakka etnik grupları tarafından güçlü bir şekilde destekleniyordu. birinci afyon savaşının sonuçlarından biri de limanların sahil şeridi boyunca açılmasıydı. bu durum, guangzhou bölgesindeki limancıları ve tüccarları önemsizleştirmişti ve afyonun insanları zayıflatan bağımlılığı bu bölgede yoğun bir şekilde hissedilmekteydi. isyancıların desteklenmesinde bir diğer önemli faktör de dolaylı olarak ingilizlerin hong kong'u işgal etmesiydi. ingilizler, ticaret gemilerinin başına bela olan korsanları haliçten sürmüş ve bu korsanlar kaçış güzergahında bulunan toplulukların mallarını yağmalamış, onlara tecavüz etmiş, kısaca bölgeyi terörize etmişti. bunun üzerine taiping isyancıları, bu yeni düşmana karşı toplum için etkili ve koruyucu bir milis gücü olarak görülmüş ve ciddi bir destek toplamışlardı.
  
  hong, takipçileri üzerinde totaliter bir yönetim sergiliyordu. kendisini "taiping kralı" olarak adlandırıyor, kendisine karşı gelenleri cezalandırarak kadın ve erkek olarak ayrılmalarını emrediyordu. 1850 yılında hong, isa'nın kendisini cennet için savaşmaya çağırdığını söyledi ve destekçilerini silahlandırmaya başladı. bu süreçte müritleri yığınla silah satın aldılar ve askeri bir düzende organize olmaya başladılar.
  
  qing kuvvetleri ve gws 1951'in sonlarına doğru çatışmaya başladılar. umulmadık bir biçimde, bu bir takım savaştan hong güçleri galip çıktılar ancak savaş aylarca devam etti. hong, 1851 yılını, "cennetin krallığının ilk yılı" olarak ilan etti. bundan sonra, hong'un güçlerinin sayısı 60.000'i buldu. thistle dağını aldılar ve qing kuvvetlerini yenerek yongan şehrini kuşattılar. yongan şehrinde hong, müritlerine dini bir takım kısıtlamalar ile daha fazla hükmetmeye başladı ve ailesine kutsallık atfetti.
  
  hong, bu dönemde müritlerine, zina yapmamaları, şehvet düşkünü olmamaları ve birbirlerine aşık olmamaları, afyon içmemeleri ve kendilerinde şehvet uyandıracak şarkıları söylememeleri gerektiğini aksi halde kafalarının kesilerek cezalandırılacağını ilan etti.
  
  1852 yılında, hong güçleri yongan şehrinden ayrıldılar ve sonucunda qing imparatorunun kaçmak zorunda kaldığı tianjin şehrinin ve yangzi nehrinin sınırlarında önemli kısımları ele geçirdikleri bir takım kanlı saldırılar düzenlediler. hong, nanjing'i aldı ve 2 milyondan fazla kişiye hükmetmeye başladı. manchu ordusu yenildi ve kıyımdan geçirildi. bazı hristiyan misyonerler, bu hareketin çin'e hristiyanlığı getireceğine ve milyonlarca incilin basılıp dağıtılacağına ikna olmuşlardı.
  
  beijing'i işgal etme girişimi püskürtüldükten sonra hong, fetihlerini durdurmaya karar verdi ve nianjing'deki yönetimini inşa etmeye yoğunlaştı. taiping güçleri, nianjing şehrini 11 yıl boyunca ellerinde tuttular. hong, bu süreçte yönetimi, taiping dini idealleriyle çelişen bir takım işler yapan insanların eline bıraktı. bunlardan biri olan yang xiuqing, tanrının, hong'un ölmesini istediğini iddia etti. bu komplo çökertildi, yang başı kesilerek idam edildi ve aile üyeleri sürüldü.
  
  1856 yılında, 1861 yılına kadar sürecek ikinci afyon savaşları patlak verdi. hong, batılı yönetimlerinin kendi hareketlerini desteklediğine inanıyordu ve onlarla görüşmeyi denedi. ancak batılılar qing hanedanının yanında oldular ve taiping'in işgal ettiği yerleri geri almaları için onlara destek verdiler.
  
  hong, 1864 yılında, zehirlenerek öldü. hong'un ölümünün bir intihar mı yoksa suikast mi olduğu bilinmemektedir. nanjing, onun ölümünden sonra kuşatıldı ve birkaç ay sonra düştü. taiping güçleri toplu bir şekilde katledildi. hong'un oğlu daha sonra "cennetin yeni kralı" olarak ilan edildi ancak o da idam edilerek öldürüldü.
  
  tahminler farklılık gösterse de taiping isyanı, 20 ile 70 milyon arasında insanın canına mal olan, insanlık tarihinin en ölümcül çatışmalarına sebep olmuştur.
  
  kaynak: taiping rebellion
  chinasage.info
• 19. yüzyılda, qing hanedanı sırasında çıkan bu isyanı devletin yaptığı bürokrasi sınavına 4. defa girip, yine başarısız olan biri çıkarmış. çinli ama hristiyan çinli. hatta kendini isa'nın küçük kardeşi diye tanıtmış. 14 sene süren isyanın hedefi, bağımsız ve modernize bir semavi krallık kurmakmış.
• çin nasıl bir kıyma makinesi anlamak için okunması gereken isyan. bu ara çin tarihine ilgi duydum. nasıl bir ülke ise tarihi kıyımlardan geçilmiyor. leblebi gibi insan ölmüş. o kadar çok insan o kadar saçma sebeplerle ölmüş ki, şu olan olduktan sadece birkaç yıl sonra 20 milyon insan daha zindan isyanında ölüyor. o da yetmiyor çin japon savaşında binlerce insan, sonra iç savaş.. orada da bir sürü insan... adamlar türkiye nüfusunu birkaç yılda harcamış. çin ölümün ülkesidir. başka bir açıklama bulamadım.
  
  taiping isyanı büyük oranda halk devrimi gibi gözükse de aslında halka karşı çin hanedanı arasında yaşanmış bir dini, sosyal çatışmadır. işin garibi hem komünistler hem de milliyetçi cephe bu isyanın sahibi olduklarını iddia ederler. belki de doğru olan budur. çin devleti bir oranda bu isyanın ürünüdür. zira bir daha asla çin hanedanı eski gücünü elde edemedi.
• 1853 yılında taiping göksel ordusu adlı bir hareketin lideri olan ve kendisini isa'nın küçük kardeşi olarak gören (bkz: hong xiuquan), nanjing'in liderliğinde başlayan isyandır.
  
  hong xiuquan yirmi milyondan fazla insanın öldüğü bir çatışmanın ardından yok edilene kadar süren ütopik bir topluluk kurmuştur.
• taiping'in kelime anlamının ''yüce barış'' olduğu düşünüldüğünde, bu isyan esnasında ölen milyonlarca insan olması çok büyük bir tezattır.
  ve bu isyan, akıl hastalığının ya da en hafif tabirle psikoloji bozukluğunun en çarpıcı örneklerinden biridir.
  
  daha önce yazıldığı gibi, isyanın ve taiping hareketenin önderi olan hong xiuquan aslında guangdong hakkasıydı. basit ve sıradan hayatındaki tek amacı da imparatorluğun memuriyet sınavını kazanmaktı. çin kültüründe bu sınava girebilmek bile büyük bir saygınlık demekti ancak hong xiuquan ilk sınavı başarıyla geçmesine rağmen henüz herhangi bir saygınlık elde edememişti. ki bu sınava katılabilmek için köyünden şehir merkezine elli kilometrelik yolu yürüyordu.
  
  şehre ikinci ziyareti de hüsranla sonuçlandı ve dönüşte sokaklardaki hıristiyan vaizlerini dinledi. hatta yanına da hıristiyan metinlerini aldı. kısa bir süre sonra üçüncü kez sınava girmek için tekrar şehir merkezine gitti ancak sınavda yine başarısız oldu ve büyük bir hayal kırıklığının ardından, ciddi psikolojik bir çöküş yaşadı. bu çöküş esnasında da yaşlı bir adamın kendisine kutsal bir kılıç verdiğine dair bir hayal(ler) gördü. biraz toparladıktan sonra dördüncü kez gireceği sınava hazırlanmaya başladı.
  
  1843 yılında köyünden yola çıktı ve yürüyerek, elli kilometre uzaklıktaki şehir merkezine vardı. ancak zaten kırılgan olan psikolojisini bir türlü toparlayamadı ve dördüncü sınavda da başarısız oldu. akabinde daha önce tanık olduğu vaizlere ve aldığı hıristiyan metinlerine sarıldı. hayalinde gördüklerinin tanrı ile mesih olduğu sonucuna vararak kendisine çin topraklarında hıristiyanlığı onarma ve yayma görevi verildiğini düşünmeye başladı ve hemen işe koyuldu.
  
  hong xiuquan, ilginç bir şekilde 1849 yılına kadar yaklaşık on bin kişiyi hıristiyan yaptı ve kendisine bağladı. bunlar genel olarak ya onun gibi hakkaydılar ya da azınlıktılar ama bir şekilde tanrıya tapanlar topluluğu oluşturdular ve on emire uygun bir hayat yaşamaya başladılar. 1851 yılında ise küçük ve tesadüfi bir askeri başarının ardından kendilerini qing hanedanlığına isyan ederlerken buldular.
  
  isyanın merkezi devedikeni dağıydı. hong xiuquan ise kendisini yüce barışın semavi krallığının kutsal kralı, yani taiping tianguo ilan etmişti. kuzeye doğru yürümeye başladılar ve önlerine çıkan imparatorluk güçlerini paramparça ettiler. üstelik yürüdükçe aralarına katılanlar da oluyordu ve sağlam bir kararlılık içindeydiler. çünkü taiping isyancıları sigara ve alkol tüketmiyor, cinsi münasebetlerden uzak duruyorlardı. zaten bu kararlılık sayesinde 1853 yılında nanjing'i ele geçirip başkentleri yaptılar.
  
  qing hanedanlığının sonunu getirecek gibi göründüğü için batılılar bu isyan karşısında çok heyecanlandılar. hatta 1853 yılında başkent nanjing'e bir ingiliz araştırmacı gitti ve hong xiuquan ile konuştu. ama hong xiuquan biraz abartmaya başlamıştı. kendisini bütün dünyanın tanrısı, tanrının ikinci oğlu ilan etmişti. dünyadaki herkes ona itaat etmeliydi ve onun peşinden gitmeliydi, çünkü herkesin tanrısına karşı yapılacak herhangi bir itaatsizlik affedilemezdi.
  
  batı dünyası, onun bu iddialı cümleleri sonrası gerçeği görmüş gibiydi. ki zaten taiping isyanı sonuç olarak koskoca bir hiçti. neden başladığı, neyi amaçladığı, nereye varacağı en başından beri belirsizdi. yirmi milyonun üzerinde insan, ciddi psikolojik sorunları olan ve kendini adeta tanrı ilan eden birinin ardından gitmiş, önüne çıkan her şeyi yok etmişti.
  nihayetinde 1856 yılında taiping hareketinde bir iç isyan çıktı. bu iç isyanda da barışçıl yüzbinlerce kişi birbirini öldürdü.
  
  1864 yılında hong xiuquan da öldü ve qing hanedanlığı nanjing şehrini tekrar ele geçirdi. taiping hareketinden geriye ise hiçbir şey kalmadı.