taiping isyanı

• 19. yüzyılda çin'de yaşanan en büyük ayaklanmadır denirse ukde olmuş gönüllere biraz su serpilir diye umuyorum.
  
  bu isyan, taiping rebellion olarak da geçer gavur kaynaklarında, 1851-1864 yılları arasında çin'in karışmasına neden olmuştur. aynı yüzyılda kolonici ingiltere ile yapılan afyon savaslari ve diğer ayaklanmalar bu isyana temel oluşturmuştur. isyanın lideri ise hung hsiu-ch'üan adlı ilginç şahsiyettir.
  
  hung hsiu-ch'üan kanton bölgesinde fakir bir çiftcinin oğluyken, hristiyanlık ile tanışır. ruhsal dengesi yerinde olmayan hung, birtakım sanrılar görür ve ilerleyen zamanda ise kendisinin isa'nın kardeşi olduğunu iddia eder ve kendine yandaşlar edinmeye başlar. işin bu konuma gelmesinde çin'de faaliyet gösteren misyonerlerin büyük payı olduğu söylenir.
  
  zamanın çin hükümeti bu gelişmeyi farkedene kadar hung ve tarikatı kanton bölgesinde epey yandaş toplar. ancak 1840'ların sonunda çin hükümeti bu tarikatın önüne geçmeye çalışır ve askeri güce başvurur. ancak hung ve takipçileri militan yönlerini de geliştirmekten geri kalmamıştır. dolayısıyla, tahmin edilebilceği üzere bir isyan çıkar.
  
  hung, hükümetin saldırılarını geri püskürtür ve 1851 yılında yeni bir krallığın kurulduğunu açıklar. böylelikle taiping ya da "büyük huzur" dönemi başlar.
  
  hung'ın krallığı teokratik bir krallıktır. daha sonra modern çin'de de uygulanan yasakların temellerini atar hung. afyon içimini, kumarı, tütün ve alkol tüketimini, çok eşliliği, köle ticaretini ve fuhuşu yasaklar. bunlara ek olarak özel mülkiyet hakkını yasaklamaya çalışır, eşit toprak dağılımı üzerine bir program geliştirir. bu sosyal ve ekonomik reformlarla hung'ın krallığı çin'in yoksulları için sığınabilecekleri bir yer olur.
  
  askeri yönden ise taiping ordusu son derece disiplinli ve ölmeye her an hazır askerlerden kuruludur. 1853 yılında nanking'i alarak burayı başkent yaparlar. buradan da pekin'e (bkz: beijing) saldırırlar ama başarısız olurlar. 10 yıl boyunca topraklarını genişletmeye çalışan krallık, savaş ortamı ve idarecilerin başarısızlığı yüzünden güç kaybetmeye başlar. özellikle hung'ın aktif liderlikten ayrılmasıyla krallık iyicene güç kaybeder. hung kendini cinsel zevklere verir ve sarayın hareminden çıkmaz olur.
  
  1864 yılında çin ordusu baskısını artırır ve krallık ordusunun komutanları kaçar. hung bu aşamada taiping'i tanrı'nın koruyacağına inanır ve olduğu yerde kalır. ancak 1864'te zehir içerek intahar eder.
  
  taiping isyanı 30 milyon insanın canına mal olmuştur. dengesiz bir liderin davayı satmasına, akıtılan kanların heba olmasına güzel bir örnek teşkil eder.
• 2. dünya savaşı ve moğol genişlemesi sonrası dünyanın gördüğü en kanlı 3. savaş 20-30 bilemedin 40 milyon kişi ölmüş. sanırım o ara pek iyi sayamamışlar.
• isyancılar hem ortak mülkiyeti savunmuş, hem de iktidardaki hanedanın yabancı kökenli^* olmasını eleştirmişti. bunları ideolojik nedenlerden ziyade köylülerin desteğini almak için yaptılar. ama sonraki dönemlerde komünistler de, milliyetçiler de taipinglerin söylemlerini kendi ideolojilerinin temeli olarak gösterdi.
• taiping isyanı, dönemin ekonomik koşulları üzerine 1950'de başlayarak 1964'e kadar süren, qing hanedanına karşı başlatılan isyan hareketidir.
  
  taiping güçleri, kendini peygamber ilan eden hong xiuquan tarafından, bai shangi hui (god worshipping society) adı altında tarikat benzeri bir yapıda yönetilmişlerdi. isyancılar, nianjing şehrini 10 yıl süreyle işgal ettiler. taiping isyanı, neticede başarısız olsa da 20 milyonun üzerinde insanın ölümüne sebep olmuştur.
  
  hong xiuquan, 1814 yılında, guanlubu, guangdong'da doğdu. kamu hizmeti için bir takım sınavlardan başarısız olduktan sonra, 1837 yılında evine döndü. akabinde ateşli bir hastalığa yakalanan hong yatağa düştü.
  
  ateşli bir durumdayken hong, gökte, doğuda bir yere yolculuk yaptığı bir tür halüsinasyon gördü. burada, babası, şeytanların insanları yok ettiğini gösteriyordu. hong, özel bir kılıcı kuşandı ve kardeşinin de yardımıyla şeytanlarla ve cehennemin kralıyla savaştı.
  
  savaşın ardından hong cenette kaldı, orada kendisine bir eş aldı ve çocukları oldu. sonunda hong, dünyaya döndü ve "cennettli kral, krallığın yolunun lordu" ünvanını aldı.
  
  lakin ailesine göre hong, günlerdir yataktaydı. ateşli bir rüyaya kapılmış bir halde şeytanlar hakkında çığlıklar atıyor, çin'in imparatoru olduğunu iddia ediyor, şarkı söylüyor, bazen yataktan sıçrıyor ve dövüşmeye hazır bir şekilde ayakta duruyordu.
  
  hong sonunda uyandığında, ailesine tecrübelerinden ve cenette yazdığı şiirlerin kopyalarından bahsetti. köyü, onun delirdiğine inanmıştı. hong, zamanla yaşadığını düşündüğü olayları arkasına aldı ve yeniden kamu hizmeti sınavlarına hazırlanmayı sürdürdü.
  
  hong'un halüsinasyonlar gördüğü zamanla aynı dönemlerde, sınav için bulunduğu canton şehrindeyken, hong'a hristiyan edebiyatı ile ilgili kaynak verildi. hong bunu aldı ancak hiçbir zaman okumadı. 1843 yılında, akrabası li jingfang ona liang afa'nın good words for exhorting the age kitabını verdi ve onu okumaya ikna etti.
  
  son olaylarla birlikte çin kaotik bir sisteme sahipti. 1839'dan 1942'ye kadar süren, büyük britanya'ya karşı yapılan şiddetli afyon savaşı, çin'in prestijine büyük darbe vuran ve britanya'ya büyük imtiyazlar veren "nianjing antlaşması" ile sona ermişti. ayrıca bu antlaşma, hristiyan misyonerlerin ülkeye akımına sebep olan bir yan etkiye sahipti.
  
  liang'ın sisteminde, hong, isa'nın sözleriyle karşılaştı ve hong'un çin toplumuna ve konfüçyüs değerlerine karşı fikirleri değişti. hong, yıllar önce gördüğü rüyadaki babanın hristiyanlığın tanrısı olduğuna ikna oldu. büyük kardeşi isa idi ve cehennemin kralı, cennet bahçesindeki bir yılandı. hong, artık kendisinin tanrının oğlu olduğuna emindi.
  
  hong, rüyalarını akrabalarına anlattı ve mesajı yayılmaya başladı. hong ve onun bazı yoldaşları yola çıktılar. yolculuklarını finanse edebilmek için mürekkep ve fırça sattılar. hong, yolculuk boyunca, insanları dinlerinden döndürmesine yardım etmesi için kendi sistemini yazdı; “exhortations to worship the one true god” (tek doğru tanrıya ibadet etmek için tavsiyeler)
  
  hong, hem ailesine yardım etmek hem de sistemini geliştirmek için eve döndü. lakin müritleri hala yolculuk yapmakta, fikirlerini güçlü bir şekilde yaymakta ve adı bai shangi hui veya god worshipping society olan bir grubu şekillendirmekteydiler.
  
  hong'un takipçilerinden çoğu, hakka çinlileriydi. hakka çinlileri, çince'nin hakka lehçesini konuşan han çinlileri'dir. hakka halkı, 13. yüzyılda moğollardan kaçmışlardı ve yerleşik çin toplumundan ayrımcı bir muamele görmüşlerdi. hakka halkı, baskıdan korunma arayan fakir emekçilerdi.
  
  hong, dini fikirler ve 10 emre dayanan, mülkiyet paylaşımını ön plana çıkaran, bir tür erken komunizm formunu anlattığı bir vaaz verdi. onun bu serbest topraklarla alakalı verdiği sözler, yakında ona binlerce mürit kazandıracaktı.
  
  1847 yılında hong, thistle dağına gitti ve yerel inananlarına katıldı. onlarla bölgedeki dini geleneklere karşı gizli bir antlaşma yaptı. sayıları binleri bulan god worshipping society adlı bu tarikat, eğitimlerini bitirmek ve liderlerini tutuklamak isteyen yerel otoritelerin dikkatlerini üzerlerine çektiler.
  
  1849 yılında, gws, çin'in dört bölgesine doğru genişledi. bu bölgeler, hong'un şeytana karşı yaklaşan savaşı için stratejik noktalardı. hong, bu şeytanın, qing hanedanının bizzat kendisi olduğunu açıklayacaktı.
  
  bu isyanın bu kadar kuvvetli olmasının iki sebebi vardı. bunlardan ilki, qing hanedanının, manchu ailesinin elitleri tarafından yönetilen yabancı bir hanedan olmasıydı. han halkının manchular ile evlenmesine ve manchuria bölgesine yerleşmesine izin verilmiyordu. qing hanedanının kurallarına boyun eğmelerini sürekli olarak hatırlatmak adına, tüm erkekler saçlarına örgü, kuyruk benzeri bir şey giymek mecburiyetindeydiler. ikincisi, sahil boyunca yaşayan çinliler, farklı inançları ve felsefeleri olan yabancı insanlarla temastaydılar.
  
  fransız ihtilali ve bourbon hanedanlığının düşüşüyle ilgili haberler, halkta büyük bir ilgi uyandırdı. aynı zamanda toplumda, geleneksel dinler olan budizm ve taoizm inanç seviyesinde ciddi bir düşüş vardı. buna karşılık olarak, taipings onların dini heyecanlarını canlandırmayı vaat ediyordu. birinci afyon savaşı, qing rejiminin ne kadar zayıf olduğunu göstermişti ve hanedanlık, vergi yükünü olağanüstü seviyede arttırmıştı. bölgesel bir durum daha vardı. güney bölgesinde yaşayan çinliler, yüzyıllardır kuzeyden ayrılmayı düşünüyorlardı. güneyliler, song hanedanı yönetiminde yaşadıkları refah günlerini hatırlıyor ve özlüyorlardı.
  
  isyan, guangdong'da başladı. hakka halkının üyelerinden biri olan hong, 1847 yılında tüm guangxi bölgesinin kontrolünü ele geçirdi. isyancılar, miao ve hakka etnik grupları tarafından güçlü bir şekilde destekleniyordu. birinci afyon savaşının sonuçlarından biri de limanların sahil şeridi boyunca açılmasıydı. bu durum, guangzhou bölgesindeki limancıları ve tüccarları önemsizleştirmişti ve afyonun insanları zayıflatan bağımlılığı bu bölgede yoğun bir şekilde hissedilmekteydi. isyancıların desteklenmesinde bir diğer önemli faktör de dolaylı olarak ingilizlerin hong kong'u işgal etmesiydi. ingilizler, ticaret gemilerinin başına bela olan korsanları haliçten sürmüş ve bu korsanlar kaçış güzergahında bulunan toplulukların mallarını yağmalamış, onlara tecavüz etmiş, kısaca bölgeyi terörize etmişti. bunun üzerine taiping isyancıları, bu yeni düşmana karşı toplum için etkili ve koruyucu bir milis gücü olarak görülmüş ve ciddi bir destek toplamışlardı.
  
  hong, takipçileri üzerinde totaliter bir yönetim sergiliyordu. kendisini "taiping kralı" olarak adlandırıyor, kendisine karşı gelenleri cezalandırarak kadın ve erkek olarak ayrılmalarını emrediyordu. 1850 yılında hong, isa'nın kendisini cennet için savaşmaya çağırdığını söyledi ve destekçilerini silahlandırmaya başladı. bu süreçte müritleri yığınla silah satın aldılar ve askeri bir düzende organize olmaya başladılar.
  
  qing kuvvetleri ve gws 1951'in sonlarına doğru çatışmaya başladılar. umulmadık bir biçimde, bu bir takım savaştan hong güçleri galip çıktılar ancak savaş aylarca devam etti. hong, 1851 yılını, "cennetin krallığının ilk yılı" olarak ilan etti. bundan sonra, hong'un güçlerinin sayısı 60.000'i buldu. thistle dağını aldılar ve qing kuvvetlerini yenerek yongan şehrini kuşattılar. yongan şehrinde hong, müritlerine dini bir takım kısıtlamalar ile daha fazla hükmetmeye başladı ve ailesine kutsallık atfetti.
  
  hong, bu dönemde müritlerine, zina yapmamaları, şehvet düşkünü olmamaları ve birbirlerine aşık olmamaları, afyon içmemeleri ve kendilerinde şehvet uyandıracak şarkıları söylememeleri gerektiğini aksi halde kafalarının kesilerek cezalandırılacağını ilan etti.
  
  1852 yılında, hong güçleri yongan şehrinden ayrıldılar ve sonucunda qing imparatorunun kaçmak zorunda kaldığı tianjin şehrinin ve yangzi nehrinin sınırlarında önemli kısımları ele geçirdikleri bir takım kanlı saldırılar düzenlediler. hong, nanjing'i aldı ve 2 milyondan fazla kişiye hükmetmeye başladı. manchu ordusu yenildi ve kıyımdan geçirildi. bazı hristiyan misyonerler, bu hareketin çin'e hristiyanlığı getireceğine ve milyonlarca incilin basılıp dağıtılacağına ikna olmuşlardı.
  
  beijing'i işgal etme girişimi püskürtüldükten sonra hong, fetihlerini durdurmaya karar verdi ve nianjing'deki yönetimini inşa etmeye yoğunlaştı. taiping güçleri, nianjing şehrini 11 yıl boyunca ellerinde tuttular. hong, bu süreçte yönetimi, taiping dini idealleriyle çelişen bir takım işler yapan insanların eline bıraktı. bunlardan biri olan yang xiuqing, tanrının, hong'un ölmesini istediğini iddia etti. bu komplo çökertildi, yang başı kesilerek idam edildi ve aile üyeleri sürüldü.
  
  1856 yılında, 1861 yılına kadar sürecek ikinci afyon savaşları patlak verdi. hong, batılı yönetimlerinin kendi hareketlerini desteklediğine inanıyordu ve onlarla görüşmeyi denedi. ancak batılılar qing hanedanının yanında oldular ve taiping'in işgal ettiği yerleri geri almaları için onlara destek verdiler.
  
  hong, 1864 yılında, zehirlenerek öldü. hong'un ölümünün bir intihar mı yoksa suikast mi olduğu bilinmemektedir. nanjing, onun ölümünden sonra kuşatıldı ve birkaç ay sonra düştü. taiping güçleri toplu bir şekilde katledildi. hong'un oğlu daha sonra "cennetin yeni kralı" olarak ilan edildi ancak o da idam edilerek öldürüldü.
  
  tahminler farklılık gösterse de taiping isyanı, 20 ile 70 milyon arasında insanın canına mal olan, insanlık tarihinin en ölümcül çatışmalarına sebep olmuştur.
  
  kaynak: taiping rebellion
  chinasage.info
• 1850-1864 yıllarında çin'de vuku bulmuştur. çıban başı hong xiuquan'ın isa'nın kardeşi olduğu iddaisiyla başlamış 20 milyon kişinin ölümüyle sonuçlanmıştır. ölü bilançosuyla 1. dünya savaşını sollayan ayaklanma sırasında pek çok pekin ördeği portakalından ayrı düşmüştür.
• (bkz: tayyiping isyanı)
• aynı yıllarda amerikada (abd) diğer bir iç savaş yaşanıyordu. orada ki ölü sayısı 600-700 bin iken çinde 20 milyon üstü insan ölmüştür. bu da çinde yaşayan nüfus hakkında size bilgi versin. yalnız iki taraf çok acımasız olmuş. neredeyse düşmana fayda sağlayacak herşey hedef olmuş. tarlalar yakılmış. kadın çoluk çocuk herkes öldürülmüş bu savaşta. savaş sonunda kazanan taraf her ne kadar diğer taraf kadar yıkıcı davranmış olsa da kazandığı için bütün ihaleyi hiristiyan isyancıya yıkmış.belki de çinin komünist allahsız olmasının temellerini atmış. eğer hristiyan isyancılar kazansaydı. çin hiristiyan olacaktı ve de farklı bir dünyada yaşayacaktık. kısmet.
• 1853 yılında taiping göksel ordusu adlı bir hareketin lideri olan ve kendisini isa'nın küçük kardeşi olarak gören (bkz: hong xiuquan), nanjing'in liderliğinde başlayan isyandır.
  
  hong xiuquan yirmi milyondan fazla insanın öldüğü bir çatışmanın ardından yok edilene kadar süren ütopik bir topluluk kurmuştur.
• (bkz: boxer cemiyeti)
• (bkz: topyekün savaş)