kadın ağzı

• bir kadın tarafından söylenmesi gereken şarkı ya da türkü. haliyle bir de şu var:
  (bkz: erkek ağzı)
• örneğin gemilerde talim var adlı türkü, kadın ağzıdır. neden, çünkü "bahriyeli yarim var" dizesi yüzünden. beyaz iyi etmemiş sanki bu türküyü söyleyerek...
• (bkz: killing me softly)
• yrd.doc.dr. ayfer yilmaz'in turk kulturunde kadin ve kadin agzi turkuler bu bahse ornek olmakla birlikte konuyla ilgili arastiricilara destek sunmaktadir.
• "havalansa yine zil çalan eteklerim"^* dizesini mustafa ceceli söyleyince biraz iskoç stili oluyor sanki.
• (bkz: kadın şarkısı)
• dişi homo sapiens 'in oral kavitesidir.
• kadın ağzından söylenen türkülere verilen isim.
  
  vaktiyle kayseri'de yaşayan bir rum kadınının, kayseri'nin uzunyayla (bkz: uzunyayla/@nostalgiaman) bölgesinde yaşayan bir çerkes beyine türkçe yaktığı bir örneği şöyledir:
  
  kamayı vurdum boynuna
  al kanı doldu koynuma
  babalı (vebali) çerkez boynuna
  
  ah gene gönlüm meraklandı
  çerkez beyi silahlandı
  
  ince de ince belleri var
  anlaşılmaz dilleri var
  karpuz soyar elleri var
  
  ah gene moskof başkaldırdı
  el uzattı taş kaldırdı
  
  uzunyayla evim olsa
  hamidiye köyüm olsa
  çerkez beyi yarim olsa
  
  ah gene gönlüm meraklandı
  çerkez beyi silahlandı
  
  ah gene moskof başkaldırdı
  el uzattı taş kaldırdı
  
  https://www.youtube.com/watch?v=qz_bdxprtz8
• ilginç ve buradan zaman ve mekan olarak çok uzak bir örneği için: (bkz: #79009673)
• “kadın ağzı” türküler kadınların ürettikleri türkülerdir…
  çocukluğumda köylerde “türkü yakma” geleneği hâlâ sürüyordu…
  artık yakan kaldı mı bilmem…
  sanmıyorum.
  en son türkü ne zaman yakıldı kimbilir…
  
  ahmet hamdi tanpınar, “anadolu’nun romanını yazmak isteyenler, ona mutlaka türküler yoluyla gitmelidir” demiş.
  evet anadolu kadınının sevincini, çilesini, acısını, umutlarını,kırgınlığını, duygusunu, iç dünyasını yaktıkları (ürettikleri) o türküler olmadan anlamak olası değildir…
  
  erkeklerin türkü yaktığını görmedim hiç, bilmem…
  erkek ağzı türkülerde genel olarak yakıcı kişiler bellidir, ozandır, aşıktır...
  
  kadınların yaktıkları türküler genellikle ağıt ağırlıklı olurdu… hasret, gurbet, kavuşamama, hor görülme, istenmeyen evlilikler, çocuk yaşta gelin edilmeler, çekilen çileler, köylerinde cinayete kurban gidenlerin acıları üzerine yakılan türküler, beklenenler, gelmeyenler, gurbet ellerde kalanlar…
  
  ama şen, müzip, alaycı, kinayeli türküler de yakarlardı…
  rahmetli babam ddy yollarında işe girdikten sonra köyden elini ayağını çeken delikanlılar için köyün kızları şöyle bir türkü yakmışlar:
  
  kuyunun kapakları
  erguvan yaprakları
  onbir ayda bir gelir
  kumpanyanın kopukları
  (*) ddy halk arasında kumpanya diye anılırdı
  
  benim en çok hoşuma giden türkü şuydu. kime yakılmıştı niçin yakılmıştı bilmem:
  
  yarimin adı ömer
  giydiğim yanar döner
  benim yarimin dişleri
  zeki müren’ e benzer
  
  ha yine çocukluğumda genellikle kenar mahalle düğünlerinde kızlar şu türküyü pek de neşeli havalandırırlardı:
  
  çay benim çeşme benim
  ardıma düşme benim
  seninle dalga geçtim
  sevdiğim başka benim
  
  amanın yalel yalel
  ambara düştü halel
  
  aslında bu türkünün asıl varyantı böyle değil tabi… şöyle:
  çay benim çeşme benim
  ardıma düşme benim
  senin ile eğlendim
  sevdiğim başka benim
  
  amanın yalel yalel
  yandım yalel yalel
  
  köşe başı beklerim
  vay benim emeklerim
  yar aklıma geldikçe
  sızlıyor kemiklerim
  …….. (balıkesir)
  
  asker yolu bekleyenler olurdu:
  
  asker yolu beklerim,
  günü güne eklerim.
  sen git yarim talime de,
  ben sılayı beklerim.
  
  mendilimde tel oya,
  gülmedim doya doya.
  asker yolu beklerim de,
  günleri saya saya.
  ……. yozgat
  
  erkek ağzından söylenen kahramanlık, eşkıya türküleri kadın ağzında rastlanmaz…
  ben hiç hatırlamıyorum…
  kadınların kahramanlıkla, eşkıyalıkla işi olmamış hiç.
  sevda üzerinedir çoğu…
  mesela:
  
  mendilimin ucuna sakız bağladım sakız
  doğru söyle sevdiğim sever misin başka kız
  ninno yarim ayrılık mı var
  güzel yarim ayrılık mı var (izmir- urla)
  
  sonra:
  
  gemilerde talim var
  bahriyeli yarim var
  o da gitti sefere
  ne talihsiz başım var
  
  hani benim receb'im receb'im
  sarı lira vereceğim
  almazsa karakola gideceğim (istanbul)
  
  hadi devam edelim:
  
  çemberimde gül oya
  gülmedim doya doya
  dertleri karıyorum
  günleri saya saya (biga)
  
  nadiren de olsa nazlandığı da olmuş:
  
  aynalı körük olmazsa ben gelin gitmem
  ud kemani çalmazsa aynalı körüğe de binmem
  …. (yozgat)
  
  zeytin yağlı yiyemem aman,
  basma da fistan giyemem aman
  senin gibi cahile,
  ben efendim diyemem aman.
  ..... (bursa)
  
  kına havalarının tamamı kadın ağzıdır, ana evinden ayrılmanın acısıyla iç yakıcıdır bu türküler:
  işte en çok bilineni:
  
  “yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar
  aşrı aşrı memlekete kız vermesinler
  annesinin bir tanesini hor görmesinler
  uçan da kuşlara malum olsun
  ben annemi özledim
  hem annemi hem babamı
  ben köyümü özledim
  …….. (edirne)
  
  bir çocukla (amcasının oğlu) ile evlendirilen bir kızın ağzından:
  
  kadifeli yastık kadifeli yorgan yer yumuşak
  öpmesi yok sevmesi yok konuşak
  
  ana beni niye verdin çocuğa
  oynar oynar taş doldurur kucağa
  
  sabah olur pabucunu giyemez
  akşam olur yemeğini yiyemez
  karanlıkta yatağını bulamaz
  …… (kayseri)
  
  çocuk yaşta evlendirilen:
  
  ağ elime mor kınalar yaktılar
  gaderim yok gurbet ele saddılar
  on iki yaşımda gelin ettiler
  ağlar ağlar göz yaşımı silerim of of
  ………. (denizli - acıpayam)
  
  bir ırgat gibi çalıştırılan gelinler:
  
  sabahtan uyandım ezan sesi var
  ezan da sesi değil -yar yar- burçak yası var
  bakın şu deyyusun kaç tarlası var
  aman da kızlar ne zorumuş burçak yolması
  burçak tarlasında -yar yar- gelin olması
  ………………… (tokat – niksar)<
  
  hele şu ninni can yakıcı:
  
  “ninni diyem yatasın,
  hemincek boy atasın,
  baban beni döğende,
  bana arka çıkasın” (çelebioğlu)
  
  kocası gurbete gidip yıllarca haber alamayanlar
  
  yarim istanbul’ u mesken mi tuttun,
  gördün güzelleri beni unuttun,
  sılaya gelmeye yemin mi ettin.
  
  gayri dayanacak özüm kalmadı,
  mektuba yazacak sözüm kalmadı.
  
  yarim sen gideli yedi yıl oldu,
  diktiğin fidanlar meyveye geldi,
  seninle gidenler sılaya döndü.
  
  gayri dayanacak özüm kalmadı,
  mektuba yazacak sözüm kalmadı.
  (kayseri)
  
  oğlu gurbette verem olup, kollarında ölen karadenizli annenin acılı destanı:
  
  çikamadum çolvaroşun duzina
  düğun olur gelinine kizina
  gelin edup bakamadum yuzina
  senden sonra gelin görmem ahmedum
  
  oy ana oy ben ne edeyim
  bu derd ile nerelere gideyim
  
  bulbul oter ilga eder dalini
  ordek yuzer dalga eder gölini
  bizum köyün kız gelini puşili
  senden sonra puşi takmam ahmedum
  …….. ahmedum (nokta ana destanı)
  
  kürtçe bir türkü vardır kadın ağzında, o da “ahmedo”dur
  
  ehmedo ronî heyran tu ne mîr î ne hekîm î
  kuro gede tu ne mîr e, ne hekîm e
  li bala dilê min evdala xvedê de
  tavî kî ji tavî ya biharê
  meha gulan û nîsan û adar e
  li ser sing û berê min evdala xvedê de
  ne dixûricî ne dibarî
  ehmedo lo lo ...
  
  ahmedim aydınlığım
  hayran olduğum sen ne bey ne de hekimsin
  ben allah'ın garibinin gönlünde
  bir bahar yağmuru
  aylardan mayıs, nisan ne mart
  ben allah'ın garibinin gögsünün üzerinde
  ne döküldüm ne de yağdım
  
  tehcirde ermeni anaların ağıtlarından haberimiz olmadı hiç mesela… “sıra geceleri”nde söylenen o ünlü urfa türküsü… 1927’de rodosto – nor ateş’te doğan hagop gyurcyan, 1985 yılında bu şarkının kayıt altına alınmasını sağlamış. buyrun asıl sözlerini:
  
  “urfa’nın etrafı dumanlı dağlar,
  ermeni yanıyor, gözleri ağlar,
  urfa’nın etrafına ekin ekenler,
  ekini ekenler, güzeli seçerler,
  çıkma, ceylan, şu dağlara,
  seni avlarlar,
  anadan babadan ayrı koyarlar.
  
  1898 yılında evladını kaybetmiş ermeni annenin (azganuş abikyan) ağıdı:
  
  merdiven altındaki taş olaydım,
  yavrum gelip gittiğinde, ayağını öpeydim,
  ah! keşke doğmasaydım,
  yavrumun anası olmayaydım”
  
  yıllar yılı asker yolu bekleyen analar – gelinler:
  “padişaha söylen yari göndersin,
  bu kanunu bu zagonu döndersin,
  on seneyi bir seneye indirsin,
  hiç mi merhamet yok sultan aziz’de
  (aşık ali izzet’ten derleyen başgöz,)
  
  işte kore’ ye oğlunu yollayan bir anne:
  
  “kore dağlarında ot kucak kucak,
  ne bilsin analar böyle olacak,
  rahmet yerine de kurşun yağacak,
  gitti de gelmedi balam ne çare”
  (dökmetaş’tan aktaran başgöz, 2008: 61)
  
  eşkıya ile çatışırken ölen oğlu için:
  
  hem okudum, hemi yazdım,
  yalan dünya senden bezdim of
  dağlar koyağını gezdim,
  yiten yavru bulunur mu of
  
  el yazıya, el yazıya
  duman çökmüş gölyazıya of
  kurban olam, kurban olam
  beşikte yatan kuzuya vay.
  
  el veriyor el veriyor
  orta direk bel veriyor of
  döndüm baktım sağ yanıma,
  mehmedim can veriyor vay.
  (çorum)
  
  o kadar çok kadın ağzı türkü var ki…
  daha yazamadıklarım…
  bunlar bilinenler
  ya zaman içinde yok olup giden destanlar, ağıtlar, ninniler, kına havaları, gurbet, hasret türküleri…
  
  işte kadın ağzı türkülerin tanıklık ettiği anadolu' nun çilekeş analarıyla dolu olan kadim bir coğrafya olagelmiş…
  anadolu kadınının; sevincini, kederini, acısını dillendirmek için türkü yakmaktan başka yolu mu vardı, başka çaresi mi vardı?...
  her biri unutulup gitmiş...
  hiç birimizde vefa duygusu yok...
  o gelinleri, kızları, anaları; her birini minnetle, şükranla, gönül borcuyla, derin saygıyla, rahmetle anıyorum…
  "kınalarını solduranlara, güllerini kurutanlara" lanet olsun…
  bağışlanmamız dileğiyle…