mathemata mathematicis scribuntur

• nicolaus copernicus'un de revolutionibus orbium coelestium'unun praefatio'sunda geçen, matematikseverlerce her yerde dile getirilesi aforizma haline getirilmiş, müthiş ifade. "matematik, matematikçiler için yazılır" diye çevrilebilirse de, bağlam şu çeviriyi gerektiriyor: "gökbilimi, gökbilimciler için yazılır". (astronomy is written for astronomers)
  
  bağlamdan kastım şudur, copernicus söz konusu eserinde "mathematum"u "gökbilim" (ingilizce çevirilerde: astronomy), "mathematicus"u da "gökbilimci" (ingilizce çevirilerde: astronomer) manasıyla kullanır, tabi bu copernicus'a varıncaya kadar ve onun döneminde matematik ilminin önemli bir bölümünü astronominin yani gökbiliminin oluşturmasıyla alakalıdır. zaten yunancada mathesis'in "disiplin", "bilim" manalarında kullanıldığını da düşünürsek "gökbilim" manası şaşırtıcı değildir. "gökbilim, gökbilimciler için yazılır" ifadesini sarf etmeden önce copernicus şöyle diyor: "...muhtemelen konuya tümüyle uzak olmasına rağmen gökbilimin yargıcı kesilmeyi isteyen gevezeler (yun. mataiologoi) çıkacak ve kutsal kitap'ın bazı pasajlarını kötü bir şekilde çarpıtarak ifadelerimde hata arayacak ya da onları bir şekilde tenkit edecektir. onları ciddiye almıyorum, yapacakları içi boş eleştirileri de önemsemiyorum. zira gökbilimciliği pek bilinmeyen, başka türlü tanınmış olan lactantius, kendisine dünyanın küre şeklinde olduğunu söyleyenlerle alay ederken aslında çocukça davranmış oluyordu. yani demem o ki, alimler hiç şaşırmasın eğer benimle bu şekilde alay edecek birileri çıkarsa."("si fortasse erunt mataiologoi; qui cum omnium mathematum ignari sint, tamen de illis indicium sibi sumunt, propter aliquem locum scripturæ, male ad suum propositum detortum, ausi fuerint meum hoc institutum reprehendere et insectari: illos nihil moror, adeo ut etiam illorum iudicium tanquam temerarium contemnam. non enim obscurum est lactantium, celebrem alioqui scriptorem, sed mathematicum parum, admodum pueriliter de forma terræ loqui, cum deridet eos, qui terram globi formam habere prodiderunt. itaque non debet mirum videri studiosis, si qui tales nos etiam ridebunt.") yani başlıktaki çıkarımına varmış oluyor: eleştirileri hiç takmıyorum!
  
  ifadeyi bir de "non esse remedium adversus sycophantae morsum" ifadesiyle birlikte düşündüğümüz vakit copernicus'un de revolutionibus orbium coelestium'u yazarken hangi ruh hali içinde olduğu da tümüyle anlaşılmış olur, kendisini gelecek her türlü eleştiriye hazırlamış, hatta sırtını papa'ya dayamış durumdadır.
  
  leonid zhmud, leonid, akovlevich zhmud ve alexander chernoglazov 'un yazmış olduğu, alexander chernoglazov tarafından çevrilmiş olan `the origin of the history of science in classical antiquityadlı eserde (p.16, walter de gruyter, 2006)eudemus'unhistory of geometryvehistory of astronomy` adlı eserlerinden söz edilirken efsanelerden, eserde anekdotlardan pek bahsedilmediği de aktarılır. tam bu noktada "mathemata mathematicis scribuntur" sözü de verilir, yeni ilmi keşiflerle birlikte her türlü atılımın aktarıldığı kesim profesyonel araştırmacılar, alimlerdir. yani aforizmanın uzmanlaşmış kimselere yönelik olduğu açıktır.
  
  adam mosley'e göre tycho brahe ve başka gökbilimciler ise copernicus gibi salt uzmanlardan oluşan elit bir gruba ait değildir ve başlıktaki ifade copernicus'u tümüyle elit bir gruba dahil eder, oysa brahe ve diğerleri aynı zamanda edebiyat ülkesinin (respublica litterarum) vatandaşlarıdır (a. mosley, bearing the heavens: tycho brahe and the astronomical community of the late sixteenth century, p.37-38, cambridge university press, 2007). j. r. voelkel'e göreyse copernicus'un başlıkta sözle bize gösterdiği ruhun bir benzeri johannes kepler'in astronomia nova adlı eserinin başlangıcında da bulunmaktadır; kepler şöyle başlıyor eserine: "bugünlerde matematik kitapları yazmak gerçekten çok zor, özellikle de gökbilimiyle alakalı olanları." (the composition of kepler's astronomia nova, p.252, princeton university press, 2001)
  
  sonuç itibariyle, konuyu bilenlere bırakmak en büyük erdem olsa gerek.