hesabın var mı? giriş yap

  • para nedir, kısaca tarihi nasıldır? önemi ve işlevi nedir, türleri nelerdir ve nasıl ölçülür? bu sorulara cevap vermek için aşağıdaki yazıyı derledim.

    öncelikle çok kısa bir deney ile başlayalım. davranışsal iktisatçı dan ariely, öğrencilere tanesi 1 cent'den starbuck şekeri satmaya çalışır. öğrencilerin her biri ortalama 4 şeker alır. daha sonra ariely, şekerin fiyatını sıfıra indirip, dağıtmaya başlar. ancak bu sefer hiçbir röğrenci 1 taneden daha fazla şeker almaz. kısaca; bu ufak sosyal deney ile paranın önemine dair bir takım çıkarımlarda bulunabilirsiniz. bir şeyi bedava vermek yerine, birinden para isterseniz o kişideki dinamiği ortaya çıkarırsınız.

    para ekonomilerinin belki de en temel öğesidir. çünkü en basitinden para olmasaydı sürekli takas yapma yoluna gitmek zorunda kalırdınız. para sayesinde değiş tokuş gibi zorlu ve karmaşık bir olaya girmeden istediğinizi elde etme şansına sahip olursunuz.

    eğer hiperenflasyon varsa o ülke paraya olan inancını kaybeder. buna çarpıcı bir örnek de 1980'lerin sonunda sovyetler dağılırken, para yerine sigaranın takas birimi olarak kullanılmıştır. ancak takas ile ekonomiyi sürdürmek hak vereceksiniz ki çok zor bir olaydır. bunun sebebini de daha aşağıdaki paragraflardan okuyabilirsiniz.

    "para, hem de savaşın hem de aşkın tendonudur." ingiliz rahip ve tarihçi thomas fuller'e ait olan bu söz aslında parayı güzel bir şekilde özetler. şimdi gelelim kısaca tarihine:

    paranın kısaca tarihsel gelişimi aşağıdaki gibidir:

    1. iö 10000'ler afrika'da takas yapıldığına dair bulgular
    2. iö 3000 mezopotamya'da şekel denilen ağırlık birimi değiş tokuşu
    3. iö 600 lidya'da ilk gümüş ve altın para buluntuları
    4. 800'ler çinde kağıt paranın icadı
    5. 1816 altın standardı, paranın değerinin altına sabitlenmesi

    kağıt banknot fikrinin avrupa'ya gelmesi ise 1000 sene sonra, 1661 'de isveç'in stockholms banko'su ile olmuştur.

    paranın işlevleri nelerdir?

    para aslında üç temel fonksiyona hizmet eder. tanımı gereği bir bir değişim aracıdır. aynı zamanda, bir hesap birimi ve bir değer deposu olarak hizmet eder.

    değişim aracı olarak para:

    piyasalardaki mal ve hizmet alışverişi, insan hayatının en evrensel faaliyetleri arasındadır. bu değişimleri kolaylaştırmak için, insanlar bir değişim aracı olarak parayı seçmişlerdir.

    varlığını göz önünde bulundurarak bir takas ortamını gözümüzde canlandırabiliriz. takas ekonomisinde öncelikle potansiyel alıcılar, satıcıların kabul edeceği şeyleri bulmalıdır. bir alıcı, iki tavuk için bir çift ayakkabı ticareti yapacak bir satıcı bulabilir. bir başka satıcı bahçe hortumu karşılığında bir saç kesim hizmeti almak isteyebilir. takas ekonomisinde bir bakkalı ziyaret ettiğinizi varsayalım. aynı zamanda bakkalın tümünü almak istediğinizi de varsayalım. bunun için bakkalın karşılığında kabul edebileceği bir kamyon dolusu eşya yüklemeniz gerekir. bu çok belirsiz bir ilişki olurdu ki ek olarak markete gittiğinizde, bakkalın ticaret yapmayı kabul edebileceği şeyleri de bilmiyordunuz. gerçekten de, takas ekonomisindeki maliyet ve karmaşıklık çok fazladır.

    bir hesap birimi olarak para:

    örneğin amerika birleşik devletleri'ndeki bir kişiye bir şey için ne ödeme yaptığını sorun ve bu kişi dolar cinsinden bir ölçüyle yanıt verecektir: “bu radyo için 75 dolar ödedim” veya “bu pizzaya 15 dolar ödedim.” ya da “bu radyo için beş tane pizza verdim.” ancak fiyatları iki nedenden dolayı 3. cümledeki gibi raporlamıyoruz. birincisi, insanlar beş tane pizza ile radyocuya gidip radyo almıyor. diğeri ise bu bilginin çok kullanışlı olmamasıdır. insanlar, pizza terimlerindeki değerleri anlamayabilir, bu yüzden ne demek istediğimizi bilemeyebilirler. bunun yerine, paranın değerlerini rapor ederiz. para, bir şeylerin değerini ölçmenin tutarlı bir aracı olan bir hesap birimi olarak hizmet eder.

    bir değer deposu olarak para:

    paranın üçüncü işlevi, bir değer deposu olmasıdır. yani zaman içinde değeri olan bir öğe olarak hizmet etmektir. bir yıl önce kazayla ceket cebinde bıraktığınız 20 tl'liyi düşünün. bulduğunuzda sevinirsiniz. bunun nedeni hala değeri olduğunu biliyor olmanızdır. değer, o küçük kağıt parçasında “saklanmıştır”.

    para, elbette, değeri depolayan tek şey değildir. evler, ofis binaları, arsalar, sanat eserleri ve diğer birçok mal, servet ve değeri depolamanın bir aracı olarak hizmet eder. para, kolayca değiştirilebilen bu diğer değer depolarından farklıdır. bir değişim aracı olarak rolü, onu uygun bir değer deposu haline getirir.

    para, bir değer deposu olarak hareket ettiği için, gelecekteki ödemeler için bir standart olarak kullanılabilir. örneğin, borç para aldığınızda, genellikle borcunun ödenmesi için gelecekteki ödemenin yapılmasını taahhüt eden bir sözleşme imzalarsınız. bu ödemeler para kullanılarak yapılacaktır, çünkü para bir değer deposu olarak hareket eder.

    ancak para, risksiz bir değer deposu değildir. enflasyon kavramını, enflasyonun paranın değerini azalttığını biliyoruz. çok kısaca enflasyon ürün ve hizmetlerde yaşanan artıştır. diğer yandan paranın değeri de gittikçe azalıyordur. enflasyon nasıl oluşur, enflasyon ölçüleri( tüfe, üfe vs.) nelerdir gibi sorular başka bir yazının konusu. yani, hızlı enflasyon dönemlerinde insanlar parayı bir değer deposu olarak kullanmak istemeyebilirler ve bunun yerine altın gibi metalara dönüştürebilirler.

    para türleri genel olarak 2'ye ayrılır:

    1. emtia parası: gerçek para olmasa da para karşılığı vardır: altın, gümüş, bakır, sigara, pirinç

    2. yasal para: hükemetlerin değersiz maden ve kağıt parçalarına belli bir değer yüklemesidir. ingilizcesi olan fiat gelimesi, latincede "bırak olsun" anlamı taşır. modern-gelişmiş ülkelerde bu sistem kullanılır. yasal paraların istikrarı, insanların ülkenin yasal sistemine inancı ve ekonomik istikrarı ile yakından ilişkilidir.

    para nasıl ölçülür?

    bir ekonominin sağlığını taspit etmek için ekonomide akan para miktarını hesaplamak büyük önem taşır. merkez bankaları parayı farklı şekillerde ölçer. bunlardan en popüleri, amerikan merkez bankasının "m1" adını verdiği yöntemdir. bankaların dışında dolaşımda olan para ile insanların bankalarda vadesiz hesaplarında bulunan parayı ölçer. başka bir deyişle, m1 insanların erişimindeki paranın miktarını belirler. daha geniş kapsamlı para ölçüleri de vardır: "m2", vadeli hesaplar gibi daha az erişilebilen, yani daha az likit varlıkları; "m3", uzun vadeli tasarruf ve para piyasası fonu gibi paranın yerine geçen finansal araçları ölçer. m3 isimlendirmesini ilgiltere "m4" olarak kullanır. nedeni bilinmez.

    para sadece bir değişim aracı değildir. dolaşımdaki para stoğu ve banka hesaplarındaki paradan daha fazlasıdır. bir düşünce yapısıdır. cebimizdeki banknot ve madeni paranın değeri aslında üstünde yazandan çok daha azdır. işte bu yüzden para güvenle desteklenmelidir. değerini korumak için enflasyon gibi risklerden mümkün ölçüde arındırılmalıdır. kısacası para bir güven akçesidir.

    para ile ilgili şu sözle bitirmekte fayda var:

    "paranın tüm kötülüklerin kökeni olduğunu düşünüyorsun. peki, paranm kökeninin ne olduğunu hiç düşündün mü?" -- ayn rand

    kaynaklar: https://open.lib.umn.edu/…apter/24-1-what-is-money/
    gerçekten bilmeniz gereken 50 ekonomi fikri, edmund conway, domingo yayınevi

  • polis bir yakınımdan direkt alıntı.

    "polis okulunu bitirdik bizi ilk istanbul aksaray'a verdiler. çevik kuvvet. bir gün aksaray'da bizim arkadaşların da takıldığı bir lokantaya girdim. yemeklerinin lezzetli olduğunu söylemişlerdi. kuru fasulye pilav istedim. garson getirdi ama atar gibi bıraktı tabakları önüme. yemekleri bu kadar güzel olan bir yerin personelinin bu kadar suratsız olması ilginçti tabi. neyse yemeğimi bitirip kasaya yöneldim. "abi elinize sağlık valla çok güzelmiş kurunuz" dedim. ve yirmi lira uzattım. adam bir paraya bir bana baktı. "memur bey şaka mı yapıyorsun?" dedi. ben kuru fasulyesini övdüğüme diyor sandım. "hayır dedim valla çok güzel de pek ilgilenen olmadı masayla..." dedim şikayetimi de bildirdim. kasadaki adam altın bulmuş gibiydi. birden "abi allah senden razı olsun be. burada polisler her gün yerler de para veren pek olmazdı. elemanın davranışları için de özür dilerim. o da bu durumdan dolayı böyle davranmıştır. çok özür dilerim" dedi. ben de paramın üstünü alıp çıktım ama çok da şaşırdım. allah haram yemekten korusun bizi ne diyeyim"

  • başlığın asıl hali "kyk kız öğrenci yurtlarında kalan öğrencilerin 112 acil servis ambulanslarını gereksiz şekilde meşgul etmesi" olmalıydı ama karakter sınırından dolayı olmuyor tabi.

    bu başlığı 112 acil serviste görev yapan ve defalarca kyk kız yurtlarından bildirilen vakalara ambulans ile gitmek durumunda kalmış bir doktor arkadaşımdan dinlediğim olaylar neticesinde açtım. kendisinin bu şekilde bir talebi olmadı, benle dertleşmek için paylaşmıştı fakat dediğine göre hemen hemen her şehrimizde de benzer durumlar varmış.

    konuyu çok uzatmak istemiyorum, özet olarak aslında hiç bir sağlık problemi olmamasına rağmen tamamen eften püften sebeplerle ve çoğunlukla sadece "drama queen" olmaktan dolayı, ilgi çekmek için baygınlık ve sinir krizi geçirme numaraları ile 112 acil servisten ambulans talep edilmesi olayları çok sık yaşanmaktaymış. öyle ki çoğu zaman ambulans geldikten sonra ambulansa geçince hastaneye gitmesekte olur, biraz duralım sonra geri yurda çıkayım diyenlerin falan haddi hesabı yokmuş. ekseriyetle sevgilimden ayrıldım, çok kötüyüm vs. gibi şeylerle etraftan ilgi çekmek, arkadaşlarına şov yapmak için ambulans çağıran bu sözde üniversite öğrencisi, özde zır cahil tipler yüzünden gerçekten bu ambulans hizmetine o an hayati şekilde ihtiyacı olup bu hizmete erişemeyen insanlar olabilir.

    bu arada kızları itham ediyorsun, kadın düşmanı falan diyeceklere baştan söyleyeyim. erkek yurtlarında ambulans talep edilen vakaların neredeyse hepsi gerçekten acil müdahale gerektiren durumlar oluyormuş. bu da bir dip not. bu ciddi bir konu, kimseyi yermek için falan bu başlığı açmadım.

  • - iyi günler, nasıl yardımcı olabilirim?
    - x tarihindeki biletimi iptal ettiğimde, iade ücreti ne kadar oluyor onu sormak için aramıştım.
    - tabi kontrol ediyorum bilgilerinizi... efendim iade ücreti olarak 7.25 tl veriyoruz.
    - 7.25 ??? peki ben iptal ettirirsem, bilet başkasına satılacak değil mi?
    - tabiki efendim.
    - iyi güzel. şimdi ben o uçuşu gerçekleştiremeyeceğim ama biletimi de iptal ettirmiyorum...

    ulan paranın hepsini verin demiyorum, hatta hiç vermiyoruz deseniz onu da anlarım da; 7.25 ney lan? alenen testis geçiyorlar azizim.

    büdüt: overbook diye bir muhabbet varmış, gelmeyenin biletini satıyorlarmış son dakika. online check-in yapmayanı siksinler.

  • alın evinizde besleyin çok meraklıysanız yettiniz artık.

    sikiğin teki de güya bana laf sokmuş amk andavalı cahreyn kekosu siksin seni kendini bir bok sanan dangalak.

  • bu ev yanma hikayeleri de hiç böyle eğitimli, bürokrat, üst sınıf bir ailenin başına gelmez. ne hikmetse hep böyle hocalardan yardım isteyecek modellerin başına gelir.

    hocalara ihtiyacımız var adlı pr çalışması. sıkılmadınız yüz yıllardır masal hikaye peşinde gezmeye.

  • hayatımda bu kadar kezbanca ve ezik bir şeyi ilk kez okudum. ınşallah trollsundur. ınşallah.

    bi de utanmadan profesyonelim yazmış. hahahahahaha. ben kizin yerinde olsam ve böyle bir kezban beni kovsa işe duygusal ilişkilerini karıştıran müdürüm var diye hayvan gibi mobbing davası açardım. üstüne twitter ekşi vb her yerde de şirketin bu politikasını anlatırdım. şirket de kendisini rezil eden bu yeni kezoş müdürü atardı. zaten hikaye feyk bence. hahahah. çünkü değilse, o ne dandik firmadir ki işe yeni giren müdürün pat diye adam atmasına izin veriyorlar. zaten bu kadar kezbanini kurumsal firmada yönetici yapmazlar.

    edit: bir de kadını tehdit etmiş ya. allahım hikaye gerçek galiba. kimler kimler yönetici oluyor yarabbim. tez elden atılırsın umarım işten "sayın yönetici ". özel hayati ise karıştıran kendisi, bir de utanmadan kiza "özel hayati ise karistirma" yazmış. hahahahha. şimdi anlıyorum çoğu yöneticide niye ego olduğunu. kendilerine güvenmiyorlar ve bunu böyle bastırıyorlar demek ki.

    ımza: yönetici

  • "düğünde tüm gözler üzerindeyken çıkışta eniştesinin kartalına binip annesinin kucağında eve dönen genç kız gibi bakıyorum hayata..."

  • birkaç ay önce r4bia diye dalga geçiyorduk, simdi r4bia olsa “dolar dip yaparken sesi cikmayan eksici” derler bizle dalga geçerler.

    griz mriz yoh, ehonomi çoh eyi.