eski mısır

• (bkz: #142844669) mısır tarihinin devamında gelen ve geçmişini aydınlatan en önemli belgeler şunlardır:
  1- abidos tableti: abidos'taki sethos tapınağında, bir galerinin duvarında bulunan tablet, menes'ten ı. sethos'a (mö 1306-1290) dek hüküm süren yetmiş altı kralın adlarını içermektedir.
  2- karnak tableti: paris'teki ulusal kitaplıkta bulunan tablette, menes ile ııı. tutmosis arasında yer alan kralların listesi verilmektedir.
  3- sakkara tableti: bir yazıcının mezarında bulunan bu tabletin bir yüzünde bereket ve yeraltı tanrısı osiris'le ilgili bir ilahi, öteki yüzünde ise iki kolondan oluşan ve ıı. ramses'ten önce gelen elli sekiz kralın adını kapsayan bir liste vardır. tablet, kahire'deki mısır müzesi'ndedir.
  4- torino papirüsü: hiyeratik yazıyla yazılmış metinde kralların adları, hüküm sürdükleri yıllar, aylar ve günler belirtilmiştir. ikinci ramses döneminde düzenlendiği belirlenen bu listenin abidos, karnak ve sakkara listelerinden farkı, menes'ten önceki dönemdeki kralları da kapsamasıdır. sardinya kralı tarafından torino'ya yollanan papirüs yolda hasara uğramış, yarısından fazlası sayısız parçalara ayrılmıştır. papirüsten geriye kalan parçalar şimdi torino'daki mısır müzesi'ndedir.
  5- palermo taşı: iki yüzü de yazılı olan bu siyah renkli bazalt levhanın 1877 yılında bulunan en büyük parçası palermo ulusal müzesi'nde korunmaktadır. görsel daha sonra bulunan üç küçük parçası kahire'deki mısır müzesi'nde ve çok küçük bir parçası da, ünlü arkeolog ve eski mısır uzmanı flinders petrie'nin londra üniversitesi'ndeki koleksiyonu arasında yer alır. özgün uzunluğu 2.23 m ve yüksekliği 0.61 m olan yazıtın tamamı bulunamamıştır. belgede, ilk beş hanedana ilişkin kralların adları kartuş içinde verilmiş ve yanlarında dönemleriyle ilgili olaylar kaydedilmiştir. ayrıca metinde nil'in her yıl ki taşma yükseklikleri de belirtilmişti.
  delta'nın ve vadi'nin sahra'dan göç edenler ve yerli halktan oluşan ilk sakinleri, zamanla kabilelere bölünmüşlerdi. kabilelerden her birinin, çoğu kez hayvan ya da insan gövdeli ve hayvan başlı bir totemle temsil edilen bir yerel tanrısı ya da tanrıçaları vardı. ve bunlar bir zaman sonra köylerin ve kasabaların birleşmesiyle oluşan kabile niteliğindeki yönetim birimlerinin, nome'lerin (eyaletlerin) temsilcileri oldu. örneğin upuaut (ya da wepwawet) asyut nome'sinin kurt-tanrısı; bast (ya da bastet), bubastis'in kedi başlı tanrıçasıydı. tarihsel zamanlarda mısır'da kırk iki nome vardı. bunların yirmi ikisi aşağı mısır'da, delta'da; yirmisi de yukarı mısır'da, vadi'deydi. milattan önce yaklaşık 3400 yılını izleyen yıllarda, gelişmiş neolitik kültüre ve kabile niteliğine sahip bu yönetim birimleri ya da eyaletler, nome'ler, kendi aralarında birleşerek fiziksel ve ekonomik nitelikleri farklı örgütlenmiş iki monarşiye dönüştü: yukarı mısır ve aşağı mısır krallıkları. krallık saraylarından yönetilen bu rakip krallıkların soyluları aynı ırktandı ve bunlar kendilerine gök tanrısı horusun izleyicileri, horusun havarileri adını vermişlerdi.
  bu krallıkların koruyucu tanrıları, yukarı mısır da kötülük ve yıkım tanrısı seth, aşağı mısır da horus'tu. yukarı mısır kralı, üzerine totemleri olan akbabanın başı eklenmiş beyaz bir taç takıyordu. aşağı mısır kralının tacı ise kırmızıydı, üzerinde totemleri olan kobranın başı bulunuyordu. iki krallık birleştikten sonra mısır kralları karma bir taç takmaya başladılar. taç, akbaba ve kobra başlarının yan yana yer aldığı, kırmızı ve beyaz taçlardan oluşuyordu. kahire'deki mısır müzesi'nde bulunan kireçtaşı üzerine işlenmiş alçak kabartmada da iki krallığın birleştirilmesi olgusu; yukarı mısır'ın zambağıyla aşağı mısır'ın papirüsünü törensel bir tavırla birbirine bağlayan seth ve horus ile betimlenmiştir.
  başlangıçta bu krallıkların başkentleri, aşağı mısır'da buto, yukarı mısır'da hierakonpolis'ti; daha sonra kuzeyde sais ve güneyde tinis ve onun dolayındaki abidos oldu. önce aşağı mısır, yukarı mısır'ın akrep simgesiyle temsil edilen hükümdarı "akrep kral" tarafından fethedildi. ama her iki ülkeyi asıl birleştiren onun ardılı narmer oldu (mö 3000). narmer'in ölümünden sonra yerine geçen oğlu horaha'yla "hanedanlar dönemi" başladı. bu dönemde firavunlar kendilerini horus'la özdeşleştirdiler ve kişisel adlarının yanı sıra üç ad taşımaya başladılar: 1. horus adı, 2. iki tacı taşıyan, 3. yukarı ve aşağı mısır'ın efendisi. horus adı; "büyük ev"i, sarayı, simgeleyen dikdörtgen bir çerçeve içine yazılıyordu. çerçevenin üstünde yer alan şahin horus'un simgesiydi. iki taç, akbaba ve kobrayla belirtiliyordu. akbaba, yukarı mısır'ın tanrıçası nekhebet'in; kobra, aşağı mısır'ın tanrıçası udjat'ın simgesiydi. bu nedenle ikinci ada (nebti adı) deniliyordu. kralın erkini belirten üçüncü ad ise iki simgeden oluşuyor; yukarı mısır bataklıkotu ile (carex) aşağı mısır arıyla betimleniyordu. örneğin 1. hanedan'ın ilk kralının horus adı "hor-aha"ydı. eski mısır dilinde hor şahin, aha savaşçı anlamına gelir. bu nedenle eski mısır uzmanları 1. hanedan'ın ilk kralı olarak gösterdikleri menes'in "hor-aha" olduğunu kabul etmektedir. söz konusu birleşmeyle ilgili belgeler, yukarı mısır'ın ilk dinsel başkenti hierakonpolis'te bulunmuştur. bunların en önemli olanı yeşil renkli kayrak taşından yapılmış ve tapınağa adak olarak verilmiş bir palettir. görsel
  alçak-kabartmalı paletin bir yüzünde, yukarı mısır'ın tacını takmış olan narmer, kuzey bataklıkları halklarından birini öldürürken görülmekte ve şahinle betimlenen horus'un üstünde durduğu altı lotus ise altı bin düşmanın tutsak alındığını belirtmektedir. paletin öteki yüzünde de aşağı mısır tacını takmış olan kral, krallık amblemlerini taşıyan askerler ve kafaları kesilmiş düşmanlar gösterilmiştir.
  
  eski mısır'ın tarihsel dönemlerinin, olayların akışına ve özelliklerine göre zaman dilimlerine ayrılmasına geldiğimizde geç hanedanlık öncesi dönem mö 3000, narmer), erken hanedanlık dönemi (mö 2920-2575.1.-3. hanedanlar), eski krallık dönemi (mö 2575-2134. 4.-8. hanedanlar), birinci ara dönem (mö 2134-2040. 9. ve 10. hanedanlar herakleopolis'te ; 11. hanedan teb'de, thebes), orta krallık dönemi (mö 2040-1640. 11.-14. hanedanlar; 11. hanedan tüm mısır'da), ikinci ara dönem (hiksos istilası; mö 1640-1532. 15.-17. hanedanlar), yeni krallık dönemi (mö 1550- 1070.18.-20. hanedanlar), üçüncü ara dönem (mö 1070-712. 21.-25. hanedanlar; 25. hanedan nübye ve teb bölgesinde), geç dönem (mö 712- 332. 25.-30. hanedanlar; 25. hanedan nübye ve tüm mısır'da). mısır, mö 525' te perslerin istilasına uğramış, bir pers eyaleti olmuştur. 27. hanedanın (mö 525-404) tüm kralları perslidir. geç dönem içinde bir "ikinci pers dönemi" (mö 343-332) daha gerçekleşmiştir. milattan önce 332 yılında mısır, büyük iskender tarafından fethedilmiş; mö 304'te ptolemaios hanedanı'nın ve mö 30'dan sonra da roma imparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. grek-roma dönemi mö 332'den ms 395'e dek sürmüştür. kısaca mısır tarihi boyunca toplam otuz hanedan gelip geçmiştir. link