kutup yıldızı

• öyle çok parlak değildir, hatta bazen bulunması epey zor olur. bulmak için önce büyük ayı alınır, kendisine "cezve" benzetmesi yapılır. bu cezvenin sap değil de ağız kısmını oluşturan 4 yıldızdan en dışa bakan ikisi seçilir, bir çizgi oluşturulur. bu çizgi üzerinde iki yıldız arasındaki mesafenin 5 katı kadar yukarı çıkılır (yukarıdan kasıt cezvenin ağzının baktığı yöndür) kutup yıldızı orda bulunur, o civarda başka da yıldız görünmez zaten.
• polaris...
  
  dunyadan 432 isik yili uzaklikta bir cift yildiz. tabi biz, buyuk olan yildizi goruyoruz. gunes'in 48 kati bir çapa sahip oldugu biliniyor. yuzey sicakligi ise yaklasik 5900 santigrat derece. bu yıldız o kadar güçlü ışıma yapıyor ki, parlaklığı güneş'in tam 2.500 katı. zaten bu aşırı parlaklığı yüzünden dünya'dan görülebiliyor. yoksa, o kadar uzaktaki sıradan bir yıldızı çıplak gözle görebilmemiz mümkün değil.
  
  gunesin 48 kati çapa ve 5900 derece yuzey sicakligina sahip olduguna ve bir kirmizi dev olmadigini tayf olcumlerinden anladigimiza gore cepheid tipi degisken bir yildiz oldugu dusunulebilir. cift yildiz dedik evet, buradaki ikinci yildiz ise sari cuce denilen gunes benzeri (güneş'ten biraz daha büyük ve 3 kat parlak) bir yildizdir. bu her iki yıldız, birbirlerinin ortak kütleçekim merkezi etrafından 30 yıl süren bir yörüngede hareket ediyorlar
  
  kutup yildizi bir cift yildiz olarak bilinmesine ragmen, pek dile getirilmeyen ve güneş'ten biraz daha büyük kütleli ve dört kat daha parlak olan 3. bir yildiz da bu sistemde yer aliyor. bu üçüncü yıldız oldukça uzakta ve ilk iki yıldızın çevresinde 100 bin yıl süren bir görüngede dolanıyor. özetle, kutup yıldızı aslinda üçlü bir yildiz sistemi.
  
  kutup yildizi dunyanin donus ekseni uzerinde yer aliyor. (aslinda tam olarak orada degil. eksen dogrultusunda olcum yaparsak, 44 dakika yani bir derecenin 3/4'u kadar sapmis durumda.) bu yuzden hep ayni yerdeymis gibi goruluyor. dunyanin her 25.000 yilda bir yaptigi yalpa döngüsünü goz onune alirsak, kutup yildizinin yavasca yerinden kayiyor ve bir sure sonra kuzeyi gostermez hale gelecek. neyse ki, bunu ne ben, ne de torunlarimin torunlarinin torunlari (onlarin da torunlarinin torunlari) goremeyecek.
  
  sadede gelelim; kutup yildizi (normalde aşırı parlak olsa da, dünya'ya çok uzak olduğu için) oyle parlak, kolay görülebilen bir yildiz degildir. gokyuzunde bulmak zordur cunku yaklasik 1.9 kadir parlakligi ile sehir isiklari arasinda kolayca kaybolabilir. bulmak icin buyuk ayi takim yildizini olusturan "cezve"nin kenar kismindaki iki yildizi kullaniriz. cezvenin kenarini olusturan yildizlar arasina bir cizgi cekerek, bu iki yildiz arasindaki mesafenin 5 kati kadar yukari baktigimizda onu gorebiliriz. zaten isik kirliligi olan bir yerde isek, gorecegimiz tek yildiz da o olur...
  
  son olarak, haritalarda bugun kuzey yarimkure ustte goruluyorsa, sebebi iste bu yildizdir. oysa biliyoruz ki, dunyanin "ust"u veya "alt"i yoktur...
• kuzey yarimkuredeyseniz bulundugunuz enlemi anlamaniza yardimci olacak yildizdir. atalarimizca bu ozelliginin cok onceden kesfedilmis olmasindan dolayidir ki parlak ve albenili yildizlardan biri olmamasina ragmen kuzey yarimkure gok atlasinda cok onemli bir yeri vardir. kuzey kutbunda gokyuzune baktıgınızda bu yildizin ufuktan 90 derece aci yapacak sekilde tam tepede bulundugunu gorursunuz. ekvatorda ise kutup yildizini ufuk cizgisine yakin bir yerlerde aramak dogru olur. eger bir gun kuzey yarimkurede issiz bir adaya duserseniz bulundugunuz enlemi asagi yukari belirlemek artik cok kolay: kutup yildizini kucuk ayinin sapinin ucunda^* tam olarak belirlediginizde ki bunu simdiden biraz calismaniz lazim, elinizi yumruk yapip ufuktan itibaren kutup yildizinin kac yumruk yukarida oldugunu sayin. bir yumruk yaklasik 10 dereceye karsilik geldiginden, ornegin 4 yumruk mu saydiniz, bu yaklasik 40 derece kuzey paralelleri civarinda bulundugunuzu gosterir.
• ne hikmetse çocuklara okulda en parlak yıldız olarak öğretilmekte olan yıldız. halbuki mesela istanbul gibi şehir merkezlerinde görmek cidden zordur. yani çocuğun biri kalkıp kutup yıldızına göre yolumu bulacağım dese jüpitere kadar yolu var.
• askerde öğretilen yön bulma tekniklerinden birinin adı.
  
  gece eğitiminde askerlere bu konuyu anlatmakla sorumlu uzman çavuş, topluluğa yok büyük ayı, yok küçük ayı, yok cezve diye uzun uzun yöntemden bahsetmiştir. erlerden biri çıkar;
  
  -komutanım şu anda gösterebilir misiniz?
  -valla arkadaşlar 17 senelik askerim, daha göremedim şu yıldızı mnakoyyim!!!
• eski türkler yıldızları, ulu tanrıların at sürüsü olarak görürlermiş. kutup yıldızını da atların bağlandığı kazık olarak... o günlerden bugünlere kadar isminin ''demirkazık'' olarak kalmasının sebebi budur.
• hayatin, adama ortada gözle görülür hic bir neden yokken sagli sollu girdigi dönemler vardir ya, hani. hic hesapta olmayan bir sekilde, baska bir memlekete staja yollanmisim. bitirmem gereken, hakkinda hic bir fikrim olmayan bir proje verilmis. süre kisitli, uzatmam mümkün degil. vazgecersem okul uzuyor. gecici bir yatacak yer bulmusum, sokakta kalmam an meselesi. ev, oda, yurt, misafirhane bulmak sözkonusu degil. bulsam da ödeyecek para yok. annemler korkunc günler geciriyorlar, yanlarinda degilim. sinavlar iyi gecmemis. sevdigimle gelmisiz bir yol ayrimina, kurtaralim dedikce batiyoruz.
  
  stajin ilk günü geliyorum enstitüye. sehre 15 kilometre, orman ici bir yer, üc dört saatte bir otobüs geciyor, bir kac kilometre ötesinden. dün konustugum, israrla bana bu projeyi veren danismanim acil bir sorun yüzünden gece japonya'ya ucmus. haftalar ala bilirmis, ne zaman geri döner belli degil. kimse ne yapacagimi bilmiyor. bir sekreter götürüyor beni odama. elime binanin krokisini veriyor, ortadan kayboluyor. ödüllü, modern bir yapi. hic bir yere cikmayan merdivenler, görsel yanilsamalar, escher 'in elinden cikmis gibi. bombos koridorlarda gün boyu kimseyle karsilasmiyorum. bilgisayarin basina oturuyorum, güya arastirma yapiyorum. ikide bir daliyorum. burnum kipkirmizi akiyor, dokunsalar yagmur gibi bosalacagim.
  
  sonra karariyor ortalik. terasa cikiyorum, bogulacagim. bakiyorum bir teleskop. anladigimdan degil, astronomi hic ilgimi cekmis bir sey degil. öylesine bakiyorum yildizlara. birden arkamdan biri ingilizce sesleniyor " belli bir yildiza mi bakiyorsun?" " bilmiyorum" diyorum gülümsemeye calisarak "galiba kayboluyorum, yolumu gösterecek olanini ariyorum" bakiyor bana, "o zaman suna bakacaksin" diyor. "köle tacirleri, osmanlilar bizim cocuklari kacirdiklarindan, anneler cocuklarina ilk bu yildizi ögretirlermis, onu izlersen evin yolunu bulursun diye." moldovyali bir doktora ögrencisiymis. afalliyorum; carpilmis, utaniyorum "dertlerimden", alemin merkezinde oturan "ben" imden.
  
  gecmis aradan yillar, arasira yolumu kaybeder gibi olunca bakiyorum o yildiza.
  
  not: bu entry, sadece müberra'ya özeldir. ücüncü kisilere verdigim rahatsizliktan dolayi özür dilerim.
• bir adnan yücel şiiri`
  
  " o korku vardı hep çıkılan yolda
  o korkusuzluk vardı
  suyun su olduğu günden beri akardı
  biri can verip aydınlatır
  diğeri boğar ve yakardı
  yaşamın her dönüm noktasında
  bir ileri bir de geri
  atılan adımlar gibi alçalma ve yücelme
  atılan adımlar gibi
  büyüme ve küçülmeydi adı
  biri sevgi olup yapardı
  diğeri öfke olup yıkardı
  o korku vardı hep çıkılan yolda
  o korkusuzluk vardı
  
  geceler güvensizdi
  gökyüzünde soluklar tükenirken
  ay sevinçsizdi
  bir şey vardı sanki hep yarım kalan
  bir anı ya da bir düş gibi
  uzak uçurumlarda sessizce sallanan
  yıllardan beri canlı tutulan ateşler
  söndürülürken yüreklerde birer birer
  kim yakacaktı
  uğrunda ölünen o büyük ateşi kim
  daha gün batmadan
  karartılan günlerin rengini
  gün doğarken
  kim haykıracaktı mor bahçelere kim
  kim ağlayacak
  kim gülecekti tüm güzellikler adına
  kim sevecek
  kim dövüşecekti
  kim takacaktı ölürken
  ölümsüzlüğü gül diye yakasına
  kışın kar açıp
  çiçek olacaktı buz sarkıtan dallarda
  yazın güneş açıp
  gelecek olacaktı ufuklarda kim
  
  bir yıldız vardır hani
  bütün yıldızlar içinde der homeros
  ne kopmuştur hiç bir zaman
  kök saldığı kutsal yerinden
  ne de boyun eğmiştir
  ölüm kusan hiç bir karanlık önünde
  nasıl susulursa
  bin yıllık zamana karşı okyanus dilinde
  aynen öyle parlamıştır
  tüm gecelerin gökyüzünde
  aynen öyle
  
  notaların tören tören canlanıp
  dile geldiği günden beri
  hiç bir senfoni bulamadı bu sesi
  bulamadı sarayların görkemli sütunlarında
  hiç mi hiç bestelenmeden
  ve seslendirilmeden yaşandı zindanlarda
  hücreler senfonisiydi adı
  
  yaylı sazlar: demir parmaklıklar
  ve demir kilitli demir kapılar
  vurmalı sazlar: taş duvarlar
  ve taş katılığında kör baskılar
  üflemeli sazlar: şafakta idamlıklar
  ve direnen tutuklular
  erkekler kadınlar duvarlar ve ufuklar
  yıldızlar içindeki o yıldızın
  ölüme ve ölümsüzlüğe doğru
  akışıyla başlıyordu hep birden uçuşarak
  ardından diğer bütün notalar
  ki maviliklerde süzülen kuşlar
  kurtuluş savaşında
  kurşuna ve saza vurulan türküler
  fransız ihtilalinde
  sürgüne ve giyotine gidilen marşlar
  ve bir nice kızıl meydanda
  yankılanan uğultular - uğultular
  sonra güneşe gönderilen
  özgürlük renkleri peş peşe
  ve fethedilerek
  ağızdan öpülen enginler - enginler
  
  ey halkımın demir kazık dediği
  yıldızlar içindeki soylu yıldız
  varsın onlar söndü bilsinler seni
  bulutları delerek saldığın ışıklar
  ki bin renkli gelenek üzre
  balkıyıp çoğalıyor şimdi
  susmayan bir hücreler senfonisinde
  
  kentlerin en yumuşak sessizliğinde
  bildiriler düşüyor artık
  insanların yüreğine yağmur taneleriyle
  gök gürlemeyince yer gülmez
  gök gürlemeyince yer gülmez diye
  ..........
  .......... "
• tanrı yolu.
  
  (turk mitolojisi)
  
  selçuklu sanatında sıkça görülen motif. genelde selçuklu camilerinin giriş cephesinde görülür. domuz, kuş, ejder, yılan gibi hayvanlar yine 11-12yy da selçuklu yapılarında görülen diger mitolojik ögelerdir.
  
  domuz ve ejder bu kombinasyonun islam dünyası ile çelişen en belirgin öğeleridir. bina cephelerinde görülen bu orta asya şaman gelenekli anlayışosmanlı ile birlikte değişecek rumi, hatai ve benzeri bitkisel palmetler dışında hayvansal motiflere artık yer verilmeyecektir. turk kozmolojisi de suratle arap gelenekli islam sanatinin golgesinde yok olacaktir.
  
  (bkz: selcuklu sanati)
  (bkz: osmanli sanati)
  (bkz: islam sanati)
• "alfa ursa minor" denir. yani kucuk ayi takimyildizinin en parlak elemani.