öğrenildiğinde ufku iki katına çıkaran şeyler

• tarihin en büyük aldatmacası: tarım devrimi
  akademisyenler bir zamanlar, tarım devrimi’nin insanlık için ileriye doğru atılmış büyük bir adım olduğunu iddia ettiler. insan zekasıyla gerçekleşen bir ilerleme hikayesi anlattılar. buna göre evrim kademeli olarak giderek daha zeki insanlar yarattı. sonuçta insanlar o kadar akıllı hâle geldiler ki, doğanın gizemlerini çözdüler ve bu sayede koyunları evcilleştirip buğdayı ekebildiler. ve çok kısa bir süre sonra da, bir şekilde acımasız, tehlikeli ve savaşçı avcı toplayıcı yaşamlarını memnuniyetle bırakıp, hoş ve dingin çiftçi yaşamına geçtiler.
  
  bu hikaye tamamen fantastiktir. insanların zamanla daha zeki olduklarına dair hiçbir kanıt yoktur. avcı toplayıcılar doğanın sırlarını tarım devrimi’nden çok önce de biliyorlardı, çünkü hayatta kalmaları topladıkları bitkiler ve avladıkları hayvanlar hakkında çok detaylı bilgi sahibi olmalarına bağlıydı. tarım devrimi yeni ve kolay bir yaşam biçimi sağlamaktan ziyade, çiftçilere genellikle avcı toplayıcılarınkinden daha zor ve daha az tatmin edici bir yaşam oluşturdu. avcı toplayıcılar zamanlarının daha büyük bölümünü, çeşitli ve insanı zihinsel olarak uyaran faaliyetlerle geçiriyorlardı, ayrıca açlık ve hastalıkla boğuşma ihtimalleri de daha düşüktü. tarım devrimi insanlığın elindeki toplam gıda miktarını kesin olarak artırdı ancak daha iyi bir beslenme veya daha çok keyifli zaman yaratmadı. daha ziyade nüfus patlamasına yol açarak şımarık seçkinler yarattı. ortalama çiftçi ortalama avcı toplayıcıdan daha fazla çalışarak karşılığında daha kötü besinlere sahip oldu.
  bunun sorumlusu kimdi? krallar da değil, rahipler ya da tüccarlar da. suçlular buğday, pirinç ve patatesin de aralarında bulunduğu bir avuç bitki türüydü. homo sapiens bu bitkileri evcilleştireceğine, bunun tam tersi gerçekleşti.
  tarım devrimi’ni bir de buğdayın gözünden değerlendirelim. 10 bin yıl önce buğday sadece ortadoğu’nun bazı bölgelerine sıkışmış yabani bir ottu. birden bire birkaç bin yıl içinde tüm dünyada yetişmeye başladı. en temel evrimsel hayatta kalma ve üreme kriterlerine göre dünya tarihindeki en başarılı bitkilerden biri oldu. 10 bin yıldır tek bir buğday başağının yetişmediği kuzey amerika’nın büyük ovaları gibi bölgelerde, bugün yüzlerce kilometrelik buğday tarlalarında yürüyebilir ve başka hiçbir bitkiyle karşılaşmazsınız. dünya çapında buğday 2,25 milyon kilometrekarelik bir alan kaplamaktadır, britanya’nın neredeyse on katı. bu kadar önemsiz bir ot, nasıl her yerde bulunan bir bitki haline geldi? buğday, bunu homo sapiens’i kendi ihtiyacı doğrultusunda yönlendirerek yaptı.
  birkaç bin yıl içinde dünyanın dört bir tarafındaki insanlar şafaktan gün batımına kadar buğdayla ilgilenmek dışında hemen hiçbir şey yapmaz olmuştu. bu kolay bir iş değildi. buğday çok emek isteyen bir bitkidir, kayalık ve çakıllı arazileri sevmez, bu sebeple sapiens tarlaları temizlemek için beli çatlayana kadar çalıştı. buğday kendi alanını, suyunu ve besin kaynaklarını da diğer bitkilerle paylaşmayı sevmez bu yüzden erkekler ve kadınlar kavurucu güneş altında uzun saatler çalışarak ot yolarlardı. buğday hastalık da kapabilirdi, bu yüzden sapiens küf ve kurtlara karşı da tetikteydi. buna ek olarak, buğday kendisini yemek isteyen diğer organizmalara karşı savunmasız olduğundan çiftçiler çekirge sürülerine ve tavşanlara karşı önlem alarak bitkiyi korumaya çalıştılar, çok su istediği için kaynaklardan ve derelerden su taşıdılar, hatta tezek toplayarak yetiştiği toprağı beslemek zorunda kaldılar.
  homo sapiens’in vücudu bu tür işler için evrimleşmemişti. geyiklerin arkasından koşmaya, elma ağaçlarına tırmanmaya uygundu, kaya toplamaya veya su kovası taşımaya değil. insanlar bunun bedelini omurga, diz, boyun ve bel ağrılarıyla ödediler. eski iskeletler incelendiğinde tarıma geçişin insanlara bel fıtığı, eklemlerde kireçlenme ve diğer fıtıklar olarak geri döndüğü görülmektedir. dahası, bu yeni tarımsal işler o kadar çok zaman almaktaydı ki, insanlar buğday tarlalarının yakınına kalıcı yerleşimler kurmak zorunda kaldılar. bu onların yaşamını tamamen değiştirmişti. biz buğdayı evcilleştirmedik, buğday bizi evcilleştirdi. evcilleştirmek (domestikasyon) latincedeki domus (ev) kelimesinden türemiştir. evde yaşayan ise buğday değil, sapiens’tir.
  
  nasıl oldu da, buğday homo sapiens’i pek de fena olmayan bir yaşamı, sefalet içinde bir yaşamla değiştirmeye ikna edebildi? bunun karşılığında ne sunuyordu? daha iyi beslenme sunmadığı kesindi. unutmayın, insanlar geniş çaplı besin kaynakları yiyerek gelişen, her şeyi yiyen canlılardır. tarım devrimi’nden önce tahıllar insan beslenmesinin yalnızca küçük bir bölümünü oluşturuyordu. tahıllara dayalı bir beslenme biçimi mineral ve vitamin yönünden zayıf, sindirimi zor, ayrıca diş ve dişetlerine zararlıdır.
  buğday insanlara ekonomik bir güvenlik de sağlamadı. köylünün yaşamı avcı toplayıcınınkinden daha güvensizdir. avcı toplayıcılar hayatta kalmak için onlarca besin tüketirdi ve bu sayede de, zor geçen yıllarda yiyecek depolamamış olsalar bile, hayatta kalabiliyorlardı. türlerden biri azaldığında diğerlerini toplayıp avlayabiliyorlardı. çiftçi toplumları çok yakın bir zamana kadar kalori almalarının çok büyük bir bölümünü az sayıdaki evcilleştirilmiş bitkiden sağladılar, hatta çoğu bölgede buğday, patates veya pirinç gibi tek bir bitkiyle beslendiler. eğer yağmurlar yetersiz kalır veya çekirge sürüleri ve mantarlar bu bitkileri nasıl ele geçireceklerini keşfederse, binlerce hatta milyonlarca köylü ölebilirdi. buğday insanlardan gelen şiddete karşı da güvence sunan bir şey değildi. ilk çiftçiler, en az avcı toplayıcı ataları kadar, hatta muhtemelen onlardan da vahşilerdi. çiftçilerin hem daha fazla eşyası hem de tohum ekmek için toprağa ihtiyaçları vardı. komşu kabilelerin tarım alanlarına saldırıları, karın tokluğuyla açlık arasındaki farkı belirleyebilirdi, bu yüzden de uzlaşmaya yer yoktu. avcı toplayıcı bir grup, başka bir grup tarafından baskıya maruz kaldığında genellikle kendisini kurtarabiliyordu. zor ve tehlikeliydi, ama mümkündü. güçlü bir düşman bir tarım köyünü tehdit ettiğinde ise, geri çekilmek tarlaları, evleri ve gıda depolarını bırakıp gitmek anlamına gelirdi. çoğu durumda, kaçanlar açlıkla baş başa kalırdı. bu yüzden çiftçiler oldukları yerde kalıp güçleri yettiği kadar savaşmayı seçerlerdi.
  -)o hâlde buğday çiftçilere ne verdi?
  insanlara, birey olarak hiçbir şey vermedi. öte yandan bir tür olarak homo sapiens’e çok önemli bir katkı yaptı. buğday yetiştirmek, insanlara toprak miktarına oranla çok daha fazla gıda üretme şansı verdi, ve bu da homo sapiens’in katlanarak çoğalmasını sağladı.
  evrimin geçer akçesi ne açlık ne de acı çekmektir, sadece dna sarmallarının kopyalanmasıdır. nasıl bir şirketin başarısı çalışanlarının mutluluğuyla değil de banka hesabındaki liralarla ölçülüyorsa, bir türün evrimsel başarısı da dna kopyalarının sayısıyla ölçülür. ortalıkta dna kopyası kalmazsa tür yok olur, tıpkı parası kalmayan bir şirketin iflas etmesi gibi. eğer bir tür çok sayıda dna kopyasına sahipse bu bir başarıdır ve tür gelişir. bu perspektiften bakılırsa bin kopya her zaman yüz kopyadan daha iyidir. işte bu tarım devrimi’nin özüdür: daha çok sayıda insanı daha kötü koşullar altında da olsa hayatta tutmak.
  gerçi bireyler bu evrimsel hesabı niye dikkate alsın ki? hangi aklı başında birey homo sapiens cinsinin sayısı artsın diye kendi hayat standartlarını düşürür? bunu kimse onaylamamıştı zaten: tarım devrimi bir tuzaktı.
  kaynak:yuval noah harari (bkz: hayvanlardan tanrılara sapiens)
• yazara mesaj atılamadığı için buraya yazıyorum.
  
  çeviriden mi kaynaklanıyor, fransızca orijinali de öyle mi bilemem ama yukarıdaki victor hugo'nun cümlesi, nokta konularak bitirilebilecek, hatta bitirilmesi gereken birçok yerde virgülle devam ettiği için geçerli bir uzun cümle sayılmamalıdır.
• güneş günü .antik çağda çok tanrılı dinlerde güneş kutsaldır ve pazar günü selamlandigi için pazar gününe birçok dilde güneş günü olarak adlandırılır mesela ingilizce'de sunday sun=güneş day=gün
• erkek memesinin varlık sebebi
  
  hadi kadınlar bebek emziriyorlar peki erkeklerin meme uçları niye vardır diye dusunenler cok dusunmesinler çünkü embriyo dedigimiz şey belirgin bir şekilde erkek veya dişi diye adlandirilmadan önce meme uçları çıkmıştır bile yani bir fetüsü erkek olarak ayırt etmek için bir y kromozomu devreye girdiğinde, meme uçları çoktan yerlerini sağlamışlardır.
  
  birkaç hafta sonra y kromozomu, erkeklerde testislerin gelişmesine yol açan değişiklikler yaratmaya başlar. dişi fetüsler ise göğüslerin gelişmesine yol açacak değişikliklerden geçer. geçmesine geçer ama erkek kişisi memeli olmuştur artıkın.
  
  ayrıca erkek meme uçlarının işe yaramadığını dusunenler yaniliyorlar çunku erojen bölge olarakta bir amaca hizmet etmektedirler.
  
  tıpkı kadın meme uçları gibi, dokunmaya duyarlıdırlar ve erotik uyarım için kullanışlı olabilirler.
  
  çok yetkili abilerin bazi arastirmalari gostermistir ki meme ucu uyarılması erkeklerin yüzde 52'sinde cinsel uyarılmayı artırmıştır .
  
  bu yazıyı okuyan dişilere sesleniyorum sakın ola ki partnerlerinizin meme uçlarini ilgisiz bırakmayın
• vücudumuzun salgıladığı bazı hormonlar.
  
  vasopressin ya da adh böbreklerden suyun geri emilimini sağlar, oxitocin yani oksitosin doğum anında rahim kaslarının kasılması ve aşk, arkadaşlık ilişkilierini sağlar, dopamin prolaktin salgısını baskılar, serotonin mutluluk hormonu, adrenalin zaten biliyorsunuz.
• uzay mekigi endaour un motorunun 12 milyon beygir güç üretmesi.
• g noktasını bulabilmek
• termik santrallerdeki o iki büyük bacayı hatırlarsınız, ondan çıkan dumanın su buharı, bacaların da soğutma bacası olduğunu çok geç öğrendim.
• gündelik hayatınızda işinize yarayacak bir kaç web sitesi.
  
  1- farklı şehirlerin ekonomik düzeylerini öğrenmek için: numbeo
  
  örneğin tatile gitmek istiyorsunuz o şehir hakkında su fiyatlarından, ortalama kira, meyve ve sebze fiyatlarına kadar birçok mali kıyaslamayı bulabilirsiniz.
  
  2- odanızı baştan yaratmak için :homestyler
  
  dizayn konusunda çok kararsız kalan kişiler için uygun olan bu sitede, odanızdaki eşyaları nereye yerleştirebileceğinizi 3 boyutlu olarak görebilirsiniz.
  
  3- spotify’dan daha iyi şarkılar öneren site: forgotify
  
  spotify’da yer alan ancak daha önce hiç kimsenin dinlemediği şarkıları ilk kez dinlemek ve bu duyguya ortak olmak isteyenler için iyi hissettirecek bir site.
  
  4- cebimizdeki paranın geçmişteki değerini öğrenmek için: in2013dolllars
  
  bu site, şimdiki para birimini, istediğimiz yılın para değeriyle kıyaslıyor. örneğin; elimizde olan 100?’nin 1980 yılında kaç paraya denk olduğunu bu sitede bulabiliriz.
  
  5- aradığınız kitabı bulmak için: whichbook
  
  birçok kişi aklından geçen, hayallerinde yaşadığı romanı okumak istemiştir ancak literatürde böyle bir kitaba henüz rastlamamıştır. kitabın sonunu kendimiz belirlemişçesine birtakım özellikler sunan site, biz kullanıcılara farklı şekilde arama yöntemleri sunuyor.
  
  6- tarihin herhangi bir döneminde insanların nasıl yaşadıklarını öğrenmek için: chronas
  
  bu sitede karşınıza çıkan dünya haritasından istediğiniz zaman dilimindeki devletlere ve bölgelere ulaştıktan sonra, dönemin demografik yapısını, yaşanılan savaşları harita üzerinden kullanıcılara ulaştıran bu site meraklıları için oldukça keyif verici.
  
  7- buzdolabında ne varsa ona göre yemek tarifi almak için: mtfridgefood
  
  buzdolabında kalan, kurumuş, kenarları sertleşmiş bir somun ekmekten enfes bir pizza yapabilirsiniz. bu site, buzdolabında olan ürünleri seçtiğinizde, size bu ürünlerle bir sonraki öğüne neler hazırlayabileceğinizin tarifini sunuyor.
  
  8- film zevkinize göre film bulmak için: taste dive
  
  tastedive, genelde aynı konulu filmler izleyenler için önemli bir yer tutacak. tastedive sitesinde izlediğiniz bir filme benzeyen tarzdaki filmlerin hepsinin listesine bir tıkla ulaşabiliyorsunuz.
  
  9- herhangi bir sitenin benzerini bulmak için: similar sites
  
  günlük hayatta en çok kullandığınız sitelerin bir benzerini bulmak hep aklınızdan geçmiştir. aynı işleve sahip, birbirine benzer siteleri bu sayede bulabilirsiniz.
  
  10- haritada tıkladığınız yerin dilini ve aksanını anında dinlemek için: locallingual
  
  localingual sitesi kullanıcılarına farklı ve bir o kadar eğlenceli bir konsept sunmuş. bu sitede dünya üzerinde seçtiğiniz haritalarda farklı dil ve aksanlarda konuşan insanların ses kayıtlarını dinleyebileceksiniz.
  
  11- film senaryolarını okumak için: ımsdb
  
  dünya üzerinde çekilmiş ünlü filmlerin senaryolarını okuyabileceğiniz gibi kendi yorumunuzu da siteye ekleyebiliyorsunuz.
  
  12- şampiyonlar ligi dahil 7 büyük ligin maçlarını tekrar izlemek için: football fullmatch
  
  dünyanın her yerindeki maçları 90 dakika kesintisiz olarak bu siteden izleyebilirsiniz.
  
  13- kendi tamirciniz olmak için: ifixit
  
  bu site size, iyi bir servis kadar tamirat bilgisi öğretiyor. giyim, telefon, araç gibi konularda çözüm yolları sunuyor ve bunları videolarla destekliyor.
  
  14- önemli soruların cevabını basit bir şekilde almak için: neal.fun
  
  evrenin sonsuzluğu, dünyadaki suların altında hangi canlılar yaşar gibi soruların yanıtı alırken sıra çizim yapabilme özelliğini içinde barındıran site bilgiye ve keşfedilmeye değer oldukça fazla şey var.
  
  15- gerçek hayattan uyarlanan filmlerin gerçek hikayelerine ulaşmak için: history vs hollywood
  
  historyvshollywood sitesi, içinde gerçek hayata dair hikayeler barındıran filmlerdeki kahramanların birçoğunun gerçek hayattaki adını hikayesini size sunuyor. gerçek hayattaki karakter ve filmdeki karakter arasındaki farkı ortaya çıkarıyor ve bunu fotoğraflarla da destekliyor.
  
  16- dilediğiniz ülkede arabayla gezerken oranın radyolarını dinlemek için: drive and listen
  
  bu siteyle evde oturduğunuz yerden, dünya üzerinde seçtiğiniz bir şehrin sokaklarını arabada radyo açıkken turlayabiliyorsunuz.
  
  17- dünyanın neresinde, insanların ne kadar mutlu olduğunu öğrenmek için: how is the world
  
  dönem dönem, ülkelerin vatandaşlarının mutluluk oranlarına dair listeler açıklanır. ancak bu site yalnızca ülke bazında olayı ele almıyor; bir ülkenin tüm şehirlerindeki mutlu/mutsuz olma oranlarını kullanıcılara sunuyor. ayrıca siz de ruh halinizi belirttikten sonra o listede yer alan insanlardan biri olabileceksiniz.
  
  site, fazla türk kullanıcısı olmadığı için rakamlar konusunda biraz eksik olabilir, ancak buraya bulunduğumuz ili ve ruh halimizin durumunu ekleyince tıpkı diğer ülkelerdeki gibi popüler bir hale gelebilir.
  
  18- internet fenomenlerinin yıllık ortalama kazancını hesaplayan site: social blade
  
  bu sitede milyonlarca abonesi olan youtube kanallarının, bol takipçili twitter ve ınstagram hesaplarının yıllık tahmini gelirlerinin dökümünü görüntüleyebilirsiniz
  
  19- sıradan fotoğrafları sanat eserlerine dönüştürmek için: ai-art
  
  seçtiğiniz fotoğrafları elden geçirerek, fotoğraflarınızda adeta michelangelo etkisi yaratarak rönesans tablosuna çeviren site. bu siteyi kullanarak kendinizi o dönemlere ait hissedebilir ve birer sanat eserine dönüşebilirsiniz.
  
  20- evde spor yapmayı kolaylaştırmak için: musclewiki
  
  vücudunuzun çalıştırmak istediğiniz bölgesini seçiyorsunuz ve o alana uygun olan hareketleri görüntülü ve videolu olarak size aktarıyor. evde spor yapmak denilince aklınıza gelecek siteler arasında olmaya aday bir site.
  
  21- istediğiniz şehrin sokaklarını canlı olarak izlemek için: skyline
  
  bu uygulama tüm şehrin sokaklarını, caddelerini anbean izleme fırsatı sunuyor. tek yapmanız gereken istediğiniz şehri seçmek ve sokaklarında gezinmek.
  
  22- vahşi yaşama canlı canlı tanık olmak için: explore.org
  
  bu site size doğanın beşiğinde, uçsuz bucaksız ovalarda serengeti hayatı yaşatabilir. bir aslanın veya bir ceylanın gününü nasıl geçirdiğini gizli kameralarla takip edebilirsiniz.
  
  23- ünlü filmlerdeki sahnelerin çekildiği gerçek yerleri görmek için: movie locations
  
  bu sitede sevdiğiniz filmlerdeki sahnelerin hangi mekanlarda çekildiğini hikayeleriyle birlikte öğrenebiliyorsunuz.
  
  tamamına erişmek için
  
  debe editi: ara ara bulduğum buna benzer içerikleri paylaşmaya devam edeceğim.
• (bkz: monte karlo yanlışı)
  (bkz: kumarbazın yanılgısı)
  
  geçmişte beklenilenden az gerçekleşmiş bir olayın, gelecekte gerçekleşme olasılığının artacağını varsaymak. mesela kumar oynayıp para kaybeden birinin, bu el kaybettiklerimi geri alabilirim umuduyla oyuna tekrar tekrar girmesi. aslında öyle bir el yok, girdiği her yeni oyunda kazanma ve kaybetme şansı aynı. birçok farklı alana uygulanabilir.
  -düşme eğilimi gösteren bir hisse senedini demek ki artık yükselecek umuduyla elden çıkarmayan yatırımcı
  -kötü davranan sevgilisinin ilerleyen zamanda verilen emeği fark edip davranışlarını düzelteceğini düşünen kadın/erkek
  
  aslında bir olayın gerçekleşme ihtimali bir öncekinden bağımsız. yazı tura oyununda arka arkaya 20 kez yazı gelmesi bir sonraki atışta tura gelme ihtimalini arttırmıyor.