sars-cov-2

• bir virolog olarak hakkında biraz yazayım.
  
  öncelikle burada (#100878022) yazanlar doğru. bir hastalık hızlı bir şekilde öldürüyorsa bulaşacak zaman bulamaz. veba çok hızlı öldürüyordu ama o vektör bağımlı bir hastalıktı, durumu farklı yani. ayrıca ciddi belirti veren virüslerde hızlı bir şekilde devletlerin ilgisini çekecektir ve gerekli önlemler alınacaktır. bu şekilde yıllarca yatıp sonra bir anda ortaya çıkan bir hastalık olarak aklıma sadece (bkz: frengi) geliyor, oda tam olarak sessiz sayılmaz (#9788189). ayrıca örnek olarak (bkz: hsv1) de buna örnek olabilir. bulaştığı insandan ayrılmaz ve bütün insan popülasyonunun %80'ini etkilemiştir ama bir kaç yılda bir can sıkan uçuk çıkarmak dışında da bir şey yapmaz ve doğal olarak kimse umursamaz.
  
  (bkz: plague inc.) güzel oyundur severim, tavsiye de ederim ama gerçek dünya oradakinden farklı. bir virüs tüm dünyaya yayılıp sonra tüm insanlardayken yeni özellik geliştirmez. uzaktan kumandaları yok. her virüs farklıdır ve dolayısıyla her hasta da farklı olacaktır.
  
  bu (bkz: t virus) (bkz: world war z) (bkz: zombi) gibi şeyleri etkilenecekseniz izlemeyin. hatta gerçek olabileceğini düşünüyorsanız liseyi tekrar okuyun ve termodinamiğin ikinci kanununu iyi anlayın.
  
  laboratuvarda sıfırdan bir virüs yapamazsınız. bilgisayar virüsü değil bunlar iç sistemleri çok karışık olur bunların. etkileşim zincirleri çok fazladır. ve hepsinden önemlisi insanlık protein tasarlayacak bilgiye sahip değil. en fazla başka proteinlerden kopyalama yaparak değişiklik yapıyoruz.
  
  genel olarak hastalıkların tehlikesi incelenirken iki istatistiğe bakılır. ilki bulaşıcılığı ikincisi öldürücülüğü (mortalite olarak geçer). yani kaç kişiye bulaştı ve bunların kaçını öldürdü sorusu sorulur. bir diğer soru ölenlerin sağlık durumları nasıldı. kemoterapi alan bir kanser hastası, tedavi edilmemiş bir hiv, immün sistemi baskılanmış bir organ nakil hastası vb kimseler her zaman hastalıklara karşı daha zayıf olurlar. normal insanı etkilemeyecek hastalıklar bu insanları öldürebilir.
  
  şuan resmi verilere göre 440 kişi hastalığa yakalandı ve 9 (immün sistemleri baskılı mıydı bilmiyoruz) kişi öldü. gerçek sayıların daha yüksek olduğu söyleniyor, 30-40 bin hasta ve 30 ölü gibi sayılar var. 30.000 hastada 30 ölü %0,1 mortalite yapar ve bu mevsimsel grip ile hemen hemen aynıdır. tabi gerçek sayıyı kestirmek çok zor çünkü virüse yakalanan ama belirti vermeyen insan sayısı da burada önemlidir, ancak bu insanlar doktora falan gitmeyecekleri için istatistiklere sadece tahmin olarak girecekler.
  
  mevsimsel grip ile benzer bir oranda tehlikeli olan bir hastalık için devletlerin çok ciddi önlemler almaması veya göstermelik önlemler alması gayet olasıdır çünkü önlemlerin sebep olacağı kaos hastalıktan daha tehlikeli olabilir. bu durumda korku çığırtkanlarına itibar edilmemesi çok önemli.
  
  hastalıktan korunmak için tavsiye edilenlerse standart elinizi yıkayın vb. şeyler. coronavirus membranlı bir virüs olduğu için sabun, deterjan gibi çözücülere karşı hassas olacaktır. yani sabun elinize bulaşan bu virüsü hızla etkisiz hale getirecektir. keza aerosol ile bulaşan hastalıkların çoğunlukla önce ele oradan ağız, buruna vs giderler. bu el yıkama her daim yapmanız gereken bir şey. wuhan'dan önce aynı yolla bulaşan yüzlerce hastalık var yani yıkayın elinizi. gerçi burası tuvaletten sonra bile elini yıkamamakla övünenlerin çoğunlukta olduğu bir yer.
  
  edit: çinlilerin herşeyi yemeleri meselesine bir açıklık getireyim. aykırı yiyeceklerden bakteri kökenli bir hastalık kapmanız olası ancak virüs kökenli bir hastalık kapmanız pek mümkün değil. örnek olarak burada (#100933347) yılanlardan bahsediliyor. çalıştığım labda arkadaşın biri yılan virüsü ile çalışıyor ve bu virüs insan hücresine girebiliyor ama üreyebileceği bir enfeksiyon yapamıyor. bunun sebebi yılanın soğuk kanlı olması ve insanın sıcak kanlı olması. bu durumda yılan vücudu 30 derece iken insan vücudu 37-38 derecede çalışıyor ve sıcaklık farkı virüsün enzimlerini insanda etkisiz kılıyor. virüsler çok nadir olarak birbirlerinden uzak organizmaları etkilerler. onlarda genelde sivri sinek ve keneler ile taşınırlar. ve çoğunlukla ateş, kanamalı ateş gibi hastalıklara sebep olurlar ve evet bunlar ciddidir. ama sürüngenden bulaşan bir viral hastalık duymadım.
  
  bu gibi konularda kaynak çoğunlukla yarasalardır, memeli olmaları ve uçabilmeleri sebebiyle bir çok memeli hastalığında rezervuar görevi görürler. rezervuar denen canlılar genelde o hastalıktan etkilenmezler. bu vesile ile kuduz hastalığınında en büyük kaynağının aslında yarasalar olduğunu söyleyeyim.
  
  burada (#100932423) iyi bir noktaya değinildi ancak virüslerde o işler biraz farklı yürüyor. bir virüs konak ile beraber evrimleşir ve birkaç kritik proteine bağımlıdırlar mesela hiv cd4 ve ccr5 proteinlerine bağımlıdır, htlv glut1 proteinine bağımlıdır. buzullarda kalan virüslerin bağımlı oldukları proteinler zaman içinde evrimleştikleri için bu virüslerin enfeksiyon yapma ihtimallerin kalmadığı düşünülür.
  
  çindeki önlemlere gelince, sarstan ağızları yandığı için şuan çok dikkatli hareket ediyorlar çünkü oda coronavirus enfeksiyonuydu ve %10 mortalitesi vardı. ama fazla yayılamamıştı. coronavirus geniş bir taksonomi ailesini oluşturur, yani bir coronavirus bir başkasından farklı bir tür (tür ne kadar doğru bir kelime bilmiyorum) olabilir.