amerika birleşik devletleri

• abd'nin ortalama yaşam süresinin son birkaç yılda düşmüş olduğu doğru. ancak bu konuda son aylarda karşılaştığım kaynaklarda uzmanlar bunu covid ile bağdaştırıyorlar. her ne kadar amerikalılar sağlıksız besleniyor olsalar da düşen ortalama yaşam süresinin başlıca nedeni beslenme alışkanlıklarından çok covid salgını olarak kabul ediliyor.
  
  evet, amerikalılar avrupalılardan daha sağlıksız besleniyorlar, ama bu yeni bir şey değil. aksine yavaş yavaş düzelmeye başlayan bir durum. 1980'lerde hemen herkesin her gün tükettiği bir çok sağlıksız gıda maddesi bugünlerde ya kullanımdan kalktı ya da kullanımı azaldı. o yıllarda tarım ilacı veya antibiyotik içermeyen, organik meyve, sebze, et bulmak neredeyse imkansızken, bulunan da satın alınamayacak kadar pahalıyken, bugün sağlıklı besinler çok daha yaygınlaştı, talebin artışı arzı tetikledi, ve fiyatları her gün tüketilebilir seviyelere çekildi.
  
  bugün düşmekte olan ortalama yaşam süresi o 1950'lerden beri süregelen sağlıksız beslenmenin uzun vadeli etkileri ile birlikte covid'in de bir sonucu. son 3 yılda 1 milyon 110 bin amerikalı covid'den öldü. bu sağlık sisteminin kötü olmasından, hastanelerin, doktorların hasta sayısına yetişememesinden, veya insanların aşı bulamamasından değil, politik nedenlerle aşı karşıtlığı yapan trump'a uyup aşı yaptırmamalarından, maske takmamalarından, inatla sosyal mesafe kurallarına uymamalarından kaynaklandı.
  
  bu bir sır değil. trump'ın destekçilerinin oranı yaş grubu yükseldikçe artıyor. covid'in öldürücülüğü de yaş grubu yükseldikçe artıyor. o kaybedilen 1.11 milyon kişinin büyük kısmı aşı olmamış, covid'i ciddiye almamış yaş ortalaması yüksek trump destekçileriydi. son üç yılda, sadece eşimin anne ve babasının tanıdığı onlarca aşı yaptırmamış yaşını başını almış cumhuriyetçinin ölüm haberlerini aldık. bu insanlar sistemin kendilerine aşı ve korunma sağlamış olmasına rağmen bilinçli olarak kendi seçimleri sonucu hastalığa yakalanıp öldüler. covid vurmasa belki o 1.11 milyon kişiden 1 milyonu halen yaşıyor olacaktı.
  
  evet, abd'de covid'den ölüm oranı belki diğer ülkelerin üzerinde. çin'in yaptığı gibi insanları evlerine kapatıp kapılarını çivilese, veya avrupa'nın, türkiye'nin yaptığı gibi sokağa çıkma sınırlamaları getirmiş olsa muhtemelen ülkenin ortalama yaşam süresi düşmeyecekti, ancak demokrasinin cilvesi, aptallara kendi yanlış kararlarını verme hakkı tanıdı. diğer ülkeler aşıya henüz ulaşamamışken çocuklara bile aş sunabilen bir ülkede, insanlar komplo teorilerine inanıp, kurtulabilecekleri bir hastalıktan ölüyorlarsa bu devletten çok o kişilerin suçudur. şahsen ben tüm uyarılara rağmen kendi seçimleri yüzünden ölmüş olanlara üzülemiyorum. belki de bu durum ülkenin ortalama yaşam süresini düşürmüş olabilir, ancak ortalama iq seviyesini yükselttiğine de eminim.