tembel enteller için çin uygarlığı ve hanedanları

• qin oncesi
  
  tarihin bu bolumu, yari gercek yari mit, xia hanedaniyla baslar. saatlerimiz m.o. 2100-1800 yillarini gostermektedir. yazili bir eserleri olmadigindan agiz agiza dolasarak bugunlere kadar gelmisken, 1959 yilinda ilk defa ilgili arkeolojik kanitlara rastlanmis.
  
  xia hanedaninin ileri gelenleri, elbette cogu ilkel toplumlarda oldugu gibi, buyuculuk ve dogaustu konulara hakim olanlardi. onceleri, shamanlik yaparak gecimlerini ve guclerini koruyan bu aileler, buyuk kitlelere degil, ufak topluluklara, klanlara hakimdiler. fakat bu buyuculuk ve din hususu sayesinde, toplum icindeki hiyerarsi ve isbolumu karmasiklasiyor ve neolitik cagdan, ilk sehirciligin basladigi shang zamanina bir gecis donemi oluyor.
  
  shang hanedani hakkinda, henan vadisi denen ve kimbilir nerelerde olan bir vadide, binlerce arkeolojik kanit bulunmus durumda. sonraki zamanlarinda yin hanedani olarak da anilmistir. sonraki zaman demisken, bunlar m.o. 1000 yilina kadar 680 sene idarede kaliyorlar. xia hanedanina isyan eden ve sonunda onu yikan bir lider tarafindan kurulmus olduguna inanilir.
  
  bu shang hanedaninin en ilginc yani su: yonetim direkt babadan ogula degil, en yasli kardesten en gencine geciyor. daha genc bir kardes kalmayinca da en buyuk cocuga geciyor tekrar. kardes derken erkek kardesten bahsediyoruz tabii; shang doneminde feminist hareket pek ikna edici degildi zira.
  
  bugunku cinin kuzeyini kontrol eden bu hanedan, sik sik komsulariyla ve muhtemelen bizim akrabamiz olan bozkir gocebeleriyle savaslar yapmislar. gorece duzenli birlikleri sayesinde de tarim toplumunun sinirini genisletmisler. fakat shanglarda sadece tarim yok, hayvancilik da onemli bir yere sahip.
  
  simdi iki paragraf once soyledigim sozu unutun ve yeni bir heyecanla su cumleye dalin: bu shang hanedaninin en ilginc yani, yaziyi bulmus olmalari. bulmakla kalmamislar, bu eski cinceyi,kaplumbaga kabuklarina, hayvan kemiklerine kazimislar. zaten bu zavalli kaplumbagalar, insanlarin uygarliklar kurmalariyla birlikte, doganin ongordugune en zit sekilde kullanilan hayvanlar olmuslar. kimi kabuguna yazi yazar, kimi ustune mum baglayip bahcelerde dolandirir, kimi ters cevirip kim once duzelecek diye bahis oynar..
  
  neyse efendim, sonuncu shang krali despotlugu fazla abarttigindan, birlesik bir isyan hareketi doguyor ve bir sinir kabilesinin lideri tarafindan yikiliyor. kabilenin adi zhou ve zamanla bu donem zhou donemi olarak aniliyor. bu adamlar, tipki yunanlilar gibi sehir devletleri kurmusken, bir sure sonra bunlar merkezi bir yonetimde birlesmeye basliyorlar. bir nevi yari-feodalizm doguyor bu sekilde.
  
  zhoularin onemi, bu donemde merkeziyetciligin giderek artmasiyla, siyasi ve ekonomik kuruluslarin onem kazanmasi. kisilerden bagimsiz olarak kurulan bu kuruluslar, birtakim geleneklerin devam etmesi ve karmasiklasan toplum yapisina ayak uydurmak icin zorunludur. bunun etkilerinden biri de artik yari-otonom olan kralliklardan, daha duzenli tarim vergisi alinmasi olmus.
  
  m.o. 771 yilinda, cilgin asiler ve isbirlikci barbarlar, zhou kralliginin sarayini basip, krali olduruyorlar. baskent daha doguda olan ve ismini uc saniye sonra unutacagimiz luoyang kentine tasiniyor. bu olaylardan sonra merkezi hukumetin etkisi azaliyor ve yeni kralliklar mantar gibi cogaliyor. bu siyasi calkantilar sonucu, zhou doneminin sonlari, iki alt doneme ayriliyor: bahar ve guz donemi (m.o.770 - 446) ve warring states donemi (475 -221).
  
  warring states donemi adindan da anlasilacagi gibi gulluk gulistanlik bir donem olmamakla beraber, ilginc bir sekilde bircok etkin felsefenin yayildigi donem olmustur.. konfucyus ve taonun dusunceleri bu donemde yayilmislar ornegin. 250 yillik bu donem, tipki osmanlinin diger beyliklere ustunluk gosterdigi gibi, bir hanedanin ustunluguyle bitiyor: qin hanedani.