grotesk

• grotesk olanla gülme arasında yakın bir ilişki vardır. mikhail bakhtin, rabelais and his world adlı kitabında, bu ilişkiyi, orta çağ karnavalları ve alt sınıfların belden aşağı mizahı bağlamında, bu olguların rönesans edebiyatında ve bilhassa rabelais’nin eserlerindeki tezahürleriyle incelemiştir. bakhtin’e göre, edebiyatta grotesk gerçekçiliğin özündeki prensip yüksek, ruhani, ideal ve soyut olan her şeyin alçaltılması, yeryüzüne indirilmesi, ete kemiğe büründürülmesidir. resmi/yüksek kültür, belden yukarısını, ruhsal ve yüce olanı, ciddiyeti ön plana sürerken, orta çağ avrupası’nda, alt sınıflar buna belden aşağısıyla, bedensel ve alçak olanla, gayri-ciddiyetle karşılık vermişlerdir. kendilerine dayatılmaya çalışılan, daha çok kilise çıkışlı ideolojiye, bilhassa karnaval zamanlarında, resmi kültüre ait öğeleri, hristiyanlık ritüellerini vb tersyüz ederek direnmişlerdir. bakhtin’in belirttiğine göre, orta çağ avrupa’sının halk kültüründe, kitab-ı mukaddes’te yer alan hemen her ayetin belden aşağısıyla ilişkilendirilen bir parodisi de bulunmaktadır. rabelais de, 16. yüzyılda kaleme aldığı eserlerinde, örneğin pantagruel ve gargantua’da, orta çağ karnavallarına has bu ters yüz etmeyi; pazar yerinin, halkın dilini, ruhtan ziyade bedeni/belden aşağısını kullanarak hümanist edebiyatın en yetkin ürünlerinden bazılarına imza atmıştır.
  
  bakhtin, grotesk kavramını, pagan kültürüyle özdeşleştirmektedir. grotesk imgeler bir tamamlanmışlıktan ziyade bir oluşa işaret ederler. orta çağ karnavalları, hristiyanlık öncesi pagan ritüellerinin bir devamı niteliğindedir. döngüsel zaman kutlanır, doğa ölür ve yeniden doğar. grotesk imge de içinde doğumu, cinselliği, bedensel faaliyetleri, ölümü aynı anda taşıyan türden bir imgedir. bakhtin, grotesk imgeye örnek olarak, aynı anda hem ölmek üzere olan hem de hamile olan yaşlı kadın heykellerini gösterir. grotesk imgeler, sınırları çizilmiş, tamamlanmış varlıklardan farklıdırlar, klasik estetiğin bakış açısından çirkin, canavarsı, iğrençtirler, fakat bakhtin’e göre, oluşa, yeniden doğuşa, tamamlanmamışlığa işaret etmeleri, onlara iyileştirici, gelişmeye açık bir özellik kazandırmaktadır. grotesk, yüksek olanı, sabitlenmiş olanı kahkahayla baş aşağı çevirir ve onun yerine sabitlenmemişliği, metamorfozu koyar. bakhtin’e göre, rabelais’nin eserlerinden sonra, edebiyatta grotesk gerçekçilik ve karnaval öğesi, orta çağ halk kültürüyle olan bağlarını yitirmiştir. kollektif ve iyileştirici kahkahanın yerini, bireysel, izole, sarkastik bir kahkaha almıştır.