fly-by-wire

• elektronik sistemler sayesinde havada kalan ucaklarin ucus sistemlerine denir, (bkz: f16) bu ucaklara dinamik bir ornektir.
  fly-by-wire sistemleri sakattir, girisim (cep telefonu, radarlar vs) bunlarin bas dusmanidir. cok hassastirlar, her sey iki koldan hesaplanir, surekli kontrol altindadir butun sistem.
• otomobillerde de kullanilmaya baslanacak onumuzdeki yillarda. arabayi joystickle yonetecegiz, ileri itince hizlanacak falan..
• bunun için mekanik kontrol her zaman devreye alınabilir durumdadır,mekanik aksamda em ufak bir arıza varsa belki hiç gerek olmayacak olsa bile uçak gardan çıkmaz(yada hangar herneyse)
• filmlerde kontrolu kaybetmis savaş pilotunun ucagi kontrol etmek icin onundeki ucus kontrol zamazingosuyla savas verme goruntusunu tarihe gomecek sistem.
• eski hidro-mekanik kumanda aygitlarinin yerini almasiyla ozellikle savas pilotlarinin kol kaslarinin (bkz: biseps) (bkz: triseps) abartili yukleri kaldirmasina gerek kalmamasina yol acmis ayrica lovyenin eskiden oldugu gibi bacaklarin arasinda dizayn edilme mecburiyetini ortadan kaldirarak sag el ile lovyeye sol el ile gaz koluna (bkz: throttle) tahsis edilerek yuksek g manevralarinda kolayliklar saglanmistir.
• yolcu uçakları arasında ilk denemeleri airbus tarafından yapılmış olan,a32x,a319,a340 ve a330 serilerinde mevcuttur.
• su anda kullanilan butun ucaklarin amaci havada stable kalmaktir... fly by wire sistemi ile amac hava kosullarinin yarattigi butun unstabiliteyi surekli hesaplayip kullanarak ucaklari boyle ucurmak oldu... ornek vermek gerekirse artik bir savas ucagi havada bir anda durabilecek sonra dik bisekilde asagi dusup bi anda dogrulabilecek falan filan... tabi bunun icin cok iyi yazilimlar ve bu hesaplamalari yapacak kapasitede bilgisayarlar gerekiyorki computer science aleminin uzerinde ugrastigi bir konu zaten bu...
  
  denilene gore airbus 2010da bu teknikle calisan 1500 kisilik sekli armuta benzeyen bir yolcu ucagini piyasaya surmeye hazirlaniyormus...
  
  not1: bu cogu teoman turgutla yapilan 5 dakikalik bir muhabbetin sonunda ogrenilmistir eger bir yanlislik varsa duzeltirim
• need for speed oynar gibi araba kullanmamızı sağlayacak ama öte yandan yolların ve yolun etki alanın cep telefonu ve benzeri elektronikten arındırılmasını gerektiren teknoloji. o kadar iyi bişii olduğunu da sanmıyorum, şimdiye kadar hiç arabayla kaza yapmadım ama nd4spd'de maşallah 5er 5er attırıyorum taklaları.
• hayalllere dalip, hot shots filminden cikma havada bir anda durup, acaip hareketler yapan ucaklar bekmeye gerek yok. akiskanlar mekanigi denilen bi olay var, ona tam olarak hakim olamasak bile en azindan stall denilen bi hadisenin varligini bilmek gerekir. neyse, bu fly by wire dedikleri nesne isi sizin kas gucunuz yerine servo motorlara yaptirmaktan ibarettir. otomobillerde kullanilmasi an meselesi, cok ahim sahim bisey olmamasina ragmen binek otomobillerde henuz yerlesmemis olmasinin nedenlerini de aciklayacagim. peki ne olacak bu fly by wire ile? su anda direksiyonu cevirdiginiz zaman, direksiyon milinin bagli oldugu sonsuz disli bu cevirme hareketini belli bir oranla akslara aktariyor, ayni oranda tekerler donuyor. olay tamamen mekanik. (aslinda tamamen degil hiza duyarli direksiyonlar filan da var ama mekanik iste, cok kurcalamamak lazim) fly by wire olunca ise siz direksiyonu dondurdugunuzde arabanin bilgisayarina "eleman direksiyonu 15 derece saga dondurdu" diye bi sinyal gidiyor (nasil gidiyor peki bu sinyal? teller ile, iste wire iste teknoloji). bilgisayar da 15 derece dondurudugune gore adam demek ki serit degistirmek istiyo. tekerlekleri 5 derece saga dondursek tamamdir, bunun icinde tekerleri saga sola hareket ettiren motorun 3 tam devir yapmasi lazim diyor ve ilgili motora 3 tam devir yaptiriyor. olay bundan ibaret. ayni olay gaz pedali icin de gecerli. pedala basinca gaz kelebegini hareket ettiren teli oynatmis olmuyoruz da bastigimiz siddete gore kelebegi bi motor oynatiyor.
  
  peki bu vakte kadar arabalarda niye kullanilamadi? sonucta bunlar elekronik devreler ve yagmurdan, cep telefonundan, motora kacan kediden filan etkilenip, veya ortalikta belirgin hicbir neden yokken hareketlerinize cevap vermeme ihtimalleri bulunuyor. ucaklar habire duzenli bakimlardan gecirildigi ve pilotun ne yapip ne yapmayacagi belli oldugu icin porblem olmasa da bir kadin soforun arabasina neler yapabileceginin modellemesi henuz yapilabilmis degil. teknoloji iyice gelismeden hic bir otomobil firmasi olaya atlamak istemiyor.
  ben direksiyonu cevirdim ama araba ters tarafa dondu diyen insanlarla karsilasmak trafik polislerine fazla gelebilir.
• basit manada "ucagi ucurmak icin bilgisayar kullanmaktan" ote bir kavram olarak ortaya cikmis olan "cikrik ve makara" (fly by wire and pulleys)'nin zit manalisi olan bu deyim soyle bir sonucu ortaya cikartmistir : herhangi bir nesnenin ucmasi icin illa da aerodinamik olarak dengeli (stable) olmasi gerekmemektedir. mesela f-16 ve mig 29'u ele alalim. her ikisi de zamanlarinin "havadaki en iyi manevra kabiliyetine sahip" ucaklari olarak nitelendirilirler. bir ucagin hava manevralari acisindan kabiliyeti bu iki ucak ile kiyaslanir, yani endustri endeksidirler (en azindan bir donem oyle idiler). bu iki ucan metal yiginindan bir tanesi fly-by-wire (f16) digeri ise fly-by-wire&pulleys'dir (mig29). farklari ne ? aerodinamik denge. mig 29 mukemmel dizayni sayesinde gerekirse suzulebilmektedir. kapat kontagi, uc, suzul. ama gel gelelim f16 bilgisayarlari calismadigi an demir bir kulce gibi yere duser. neden ? aerodinamik olarak 100% unstable'dir (dengesiz). bu dezavantaji aslinda avantajidir da ama. ucus bilgisayarlari sayesinde ucus yuzeyleri saniyede binlerce kere kontrol edilir (dusey / yatay stabilizatorler vs) ve pilotun komutlarinin 100% uygulandigindan emin olunur. tabi bu arada ucagi havada tutmak icin de asiri bir gayret sarfeder bu bilgisayarlar. e bu ne demek ? o bilgisayarlar calismadigi an "o bubble'dan cikman gerekiyor arkadasim" demek. iste fly-by-wire ayni zamanda bunun ispatidir. teorik olarak ucamayan bir nesne bile gerekli bilgisayar destegi oldugu an ucar, hem de aslanlar gibi ucar. ama nereye kadar. f16'lar bu ustun yetenekleri sayesinde kanatlarinda catlaklar olusan bir ucak guruhuna donustuler. neden ? e o kadar manevrayi el, kolla yapmaya calissan babayi yersin, ama servolar isi hallederken elde joystick nefes egzersizleri ile sen uc, sonra ucak agir yuk altinda catlasin. kotu birseydir fly-by-wire. bence komple atilsin, direkt 3 kanatli ucaklara ve mukemmel airframe'lere geri donelim. mig29'lara ne oldu bilen eden yok zaten.