• halihazırda gerçekleşmekte olandır. bunun arkasında ilginç sebepler var. biraz merkez bankacılığı, biraz lender of the last resort (bkz: lolr) kavramı, biraz nakit akışı (bkz: cash flow), büyük miktarda regülasyon eksikliği, biraz 2001 bankacılık krizi öncesi türkiye, biraz bankerler krizi derken aslında ortaya hepsinin karışımı bir şey çıkıyor.

    bu entari pazar kahvesi ve arkaya güzel bir müzikle iyi gider.

    *

    1* olay ilk önce thodex ile başladı. ardından vebitcoin ile devam etti. sonrasında bitay, devamında goldex coin, son olarak da sistem koin isimli platformun faaliyetini "askıya alması" durumu gerçekleşti. thodex hariç hiçbirinin ismini duymadığımı belirteyim. thodex'i de zaten erkan öz'ün birkaç videosunda görmüştüm. erkan öz de tabi o kadar youtube videosunda bu borsayı tanıttıktan sonra kendini kurtarmaya çalışıyor "sponsorluk önceden bitmişti, benim de param içeride kaldı" diye. öküz ölürse kimse babasını tanımaz, onu da not edelim.

    2* geçtiğimiz gün nevşin mengü'ye kripto para borsalarından coinzo (?) ceo'su katılarak aslında olayların kendi gözlerinde nasıl olduğuna yönelik bazı açıklamalarda bulundu. özellikle ceo'nun söylediği "yüksek montanlarda para giriş çıkış dalgalanmaları olduğu" yönündeki açıklaması dikkatimi çekti. sonrasında zaten aslında hikaye bir bakıma oturdu. çünkü yine aynı beyefendi, kripto borsası kurmanın hiç zor olmadığını söyleyecekti. ee bizim fırsatçı millet oturduğu yerde duracak mıydı? bu kadar kanun boşluğu olan bir alanda üstelik..

    3* türkiye her konuda olduğu gibi bu konuda da ihtiyatlı davranamadı ve bu piyasayı regüle edemedi. geçtiğimiz gün resmi gazete'de yayımlanan tcmb düzenlemesi ise sadece bir yönetmelik ve bir bakıma çok da sallanacak bir hadise değil. ayrıca danıştay'ın bu yönetmeliği de iptal etmesi gerekir. tcmb'nin çıkarmış olduğu yönetmelik şu anda aslında kimseyi bağlamaz, çünkü "yönetmelik" anayasa'nın 124'üncü maddesindeki tanımına göre şu şekildedir:

    --- spoiler ---

    cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler

    --- spoiler ---

    4* peki tcmb'nin özel hukuk tüzel kişisi bir anonim şirket olduğu yine kanununda yazıyorsa nasıl yönetmelik çıkarıyor? güzel soru. ayrıca kripto para piyasası bir kere tcmb'nin "kendi görev alanı" değil. öte yandan tcmb bir özel hukuk kişisi anonim şirket. yani "yönetmelik" çıkarma yetkisi yok. tcmb kanunu'nda arattığımızda 5 farklı yönetmelik kelimesi çıkıyor, onların da hiçbir şekilde kripto piyasayla ilgisi yok. tüm bunları geçelim, yönetmelik gibi bir idarenin düzenleyici işlemiyle insanlara "yapıp-yapamama" yönünde regülasyon yapılamayacağını ifade edelim. tıpkı bugün içişleri bakanlığı genelgeleriyle "kısıtlama" kararı verilemeyeceği, bunun hukuka aykırı olacağı, yenilen cezalara karşı mutlak surette yargıya başvurularak cezaların kaldırılması gerektiği gibi. öte yandan tcmb'nin bu yönetmeliği sözleşme hürriyetine de mülkiyet hakkına da aykırı. ayrıca yönetmeliğin dayanak maddesinde yer alan 3 farklı dayanak hüküm de "dayanılabilir hüküm" değil. tüm bunları ayrıntılarıyla şuradan bulabilirsiniz.

    5* konuya dönecek olursak, irregüle bir piyasa var ve ceo'nun söylediğine göre kripto para borsası kurmak oldukça kolay bir iş. tabi ki fırsatçı türk aklı bu fırsatı kaçırmamalı ve kısa yoldan para kazanmanın dibine vurmalıydı. öyle de oldu ve bir sürü borsa kuruldu. "borsa" diyoruz ama, adı borsa. arkasında ne bir tüzel kişilik, ne bir şirket merkezi, ne bir operasyon ekibi, ne idüğü belirsiz. olanları da vardır ama eminim olmayan da çokça vardır. genelde benim gözlemlediğim üzere borsalar eğer bir şirket üzerinden yürümek istiyorlarsa bu anonim şirket oluyor ve unvanda genellikle "teknoloji" ibaresi geçiyor. yani bu borsa şirketleri doğrudan ttk'nın anonim şirket hükümlerine bağlı, getir baba 50.000 tl asgari sermayeyi, kur şirketi sonra borsa diye takıl. bankacılık öyle mi? değil. onlar da anonim şirket ama asgari sermaye 30.000.000 tl olduğu gibi, lisanslama denen hadise mevcut. onun haricinde, kripto borsa şirketleri; bankalar gibi ya da aracı kurumlar gibi hem bankacılık hem de spk'ya tabi değiller. sıradan ttk hükümlerine bağlılar ve insanlardan aslında para toplayarak -bir bakıma mevduat toplayarak- aslında tıpkı bir banka gibi hesaplarında para tutuyorlar. işin içine para girince iki kere düşüneceksin.

    6* olaylar gelişirken borsalara ilişkin bazı kirli çamaşırlar da ortaya çıktı tabi. bunlardan birincisi borsaların alıcı ile satıcıyı buluşturduğu ortam üzerinden komisyon kazanmakla yetinmemesiydi. dahası, yarım akıllı fırsatçı bazı kardeşlerimizin işi büyüterek piyasaya borsa olarak doğrudan girmesi, bunun karşılığında borsaya ait banka hesabında ciddi paralar birikmesi, bu parayla borsa sahibinin kafasına göre oynaması, thodex'in sahibi 27 yaşındaki delüğanlı gibi bu parayı batırıp sonra yukarıdaki ceo kardeşimizin ifade ettiği üzere "yüksek montanlı talep" geldiğinde bu talebi karşılayamaması üzerine soluğu yurtdışında alması da cabasıydı. mesela thodex'in sahibi, arkasında hiçbir şey olmayan ve bir barda iki arkadaşın "hadi kuralım moruk" dediği doge coin'i (üzerinde shiba resmi olan) piyasanın %30'u altında "satmıştı". sonradan anlaşıldı ki öyle bir coin satışı yapılmamış, her şey sanal olarak gerçekleşmişti. (bkz: lol)

    7* thodex, diğer yandan seksi kadınları şirket yüzü yapmış, erkan öz gibi felaket tellalı ekonomistlere sponsorluk vermişti. erkan öz'ün kendi ifadesiyle kendi parası da olaylara kurban gitmişti. thodex nihayetinde yanlış değilsem türkiye'nin en büyük 4'üncü borsası olmuştu ve aylık işlem hacmi yüz milyar türk lirası'na ulaşmıştı.

    8* bilindiği üzere kripto para işlemleri bakımından türkiye avrupa'da birinci, dünyada dördüncü sırada. bunun sosyal ve ekonomik sebepleri var. mesela türkiye'de ciddi fakirlik ve yoksulluk yaşanıyor. bunları yaşamayanlar da düzenli olarak fakirleşiyor ve satın alma güçleri azalıyor. türk lirası'nın enflasyon üzerinden değeri kontrollü bir şekilde tüik tarafından düşük hesaplanıyor, tcmb'ye dünya ekonomi literatürüne aykırı görüşler savunan bir başkan atanıyor, kerim rota'nın tabiriyle oluşan bu "itibar açığı" türkiye'nin 2013'ten bugüne her sene milli gelirinin azalmasına sebebiyet veriyor.

    9* bunun üzerine de cebinde 100 lirası da olan, 300 doları da olan herkes "bir umut" olması inancıyla kripto para piyasasına girip bire on kazanma derdine düşüyor. bu esnada evini satıp kriptoya yatıran 50 yaşında, evli ve bir çocuğu olan bir emlakçı tüm parasını kaybedip kafasına sıktığı tek kurşunla intihar ediyor.

    10* bu borsa, kripto vb. piyasalarda hep yükselişler görülür. oysa bu buzdağının sadece görünen yüzü. görünmeyen, her şeyini kaybeden çok insan var. emlakçı bunlardan sadece biri. ancak bu kripto borsaları insanlarda "köprüden önce son çıkış" olarak görülmeye başlanınca, iş değişti. ve işte bu durum, mantar gibi türeyen borsalara aşırı yüksek bir talep oluşturdu. türkiye, g20'den düşmek üzere olan 710 milyar dolarlık ekonomisiyle dünyada en fazla kripto para "yatırım"ı dönen ülkelerden biri haline geldi. bu ne yaman çelişkidir.

    11* ancak işin çiftlik bank'tan, yahut jet fadıl'dan hiçbir farkı yok. jet fadıl'ı genç kardeşlerimiz bilmeyebilir. şuraya bir haber bırakalım ve ayrıca google'a sadece "jet fadıl" yazmalarının yeterli olacağını iletelim. daha işin bankerler krizi boyutu, 2001 bankalar krizi boyutu, faizsiz kredisiz ev aldıran toplu konut girişim şeyleri boyutu ve saadet zincirleri gibi diğerleri de var. banker kastelli'nin reklamlarında oynayan ünlü simalar, kendisinin yaklaşık 2.5 milyar dolar yönetmesi, işlerin kötüye gitmesi akabinde kastelli lakapli cevher özden'in, tıpkı bugün thodex ve çiftlik bank sahipleri gibi yurtdışına (cenevre) kaçması tesadüf değil. ayrıca bankerler krizinde piyasa regüle edilmeye başlayınca neredeyse tüm bankerlerin batmış olması da bugüne yönelik ayrı bir soru işareti. bir benzeri 2001 bankacılık krizi öncesindeki mantar gibi türeyen bankalar için de geçerlidir. (bkz: demirbank) (bkz: imar bankası)

    12* bugünkü kripto para borsa skandallarının da bir gün bu noktaya geleceği belliydi. zira kripto paranın ne olduğuna dair hiçbir düzenleme yok. zaten yukarıda bahsedilen tcmb yönetmeliğinin en güzel yanı, çok şükür bir tane mevzuatta "kripto varlık" (bkz: crypto asset) denen nanenin ne olduğuna yönelik tanım yapıldığıydı. sen avrupa'nın birinci, dünyanın 4'üncü büyük kripto para ekonomisisin; ama bir tane mevzuatın yok. şaka gibi memleket. "dünyada çok mu var?" diyenler çıkacaktır. haklı bir soru ancak bu atatürk gibi ileri görüşlü, ihtiyatlı olmayı engelleyecek bir durum değil. kadınlara da seçme seçilme hakkı verirken eminim atatürk'e de "dünyada yok ki ama..." diyenler çıkmıştır (dileyenler bir de isviçre'nin ne zaman aynı hakkı verdiğini araştırabilir). ikincisi, birkaç sene öncesinden örneğin abd vergi dairesi olan internal revenue service'e (bkz: irs) bu kripto gelirlerine ilişkin beyan usulü sistem getirildiğini bizzat o ara kriptoyu araştırırken irs'in sitesinden okumuştum. üçüncüsü, bir işte de öncü olalım abi? yoğurt kelimesini nasıl tüm dünya kullanıyorsa, mevzuat bakımından binance, coinbase ceo'larını falan türkiye'ye getirip forum yapalım, tartışalım? fena olmaz mı? dünyaya mevzuat ihraç ederiz.

    13* mevzuya dönecek olursak, bugünkü bu batış silsilesinin arkasında da ilk başta "fırsatçı yarım akıllı türk insanı modeli"yle piyasanın regüle edilmemiş olması yatıyor gibi görünüyor. aracılık haricinde "mevduat" toplayan thodex'in sahibi bu kadar para ile muhtemelen sağda solda oynayıp 27 yaşındaki aklıyla batırınca, ve ceo kardeşimizin söylediği gibi yüksek bir talep gelip thodex bunu karşılayamayınca iş patlamış gibi görünüyor. türkiye'nin en büyük borsalarından birinin patlaması üzerine yatırımcı nezdinde oluşan panik, diğer -afedersiniz- s2msonik borsalara da sıçrıyor ve tek tek hepsi patlıyor.

    burada iki şey daha belirtip yazıyı sonlandıracağım.

    14* bunlardan birincisi bitcoin'in bugünlerde 40.000'lere gerileyişinin arkasında türk piyasası olabilir mi? bu türkiye'de yaşanan hadise, dünyaya sıçrayabilir mi? çünkü şu anda bir panik olduğu kesin. bu panik sıçrayıcıdır, hele ki konu para olduğunda. bu bankacılık tarihinde de böyle olmuş. türkiye üzerinden bir panik dalgası tüm dünyaya yayılabilir mi? bunun üzerinden bir "büyük düzeltme"ye girebilir miyiz? bu soruların cevaplarını ileride alacağız.

    15* son olarak söyleyeceğim husus ise günümüzde yaşanan bu borsa çöküşlerinin bir benzerinin bankacılık tarihinde de yaşandığıdır. bilindiği üzere bankalar italya'da doğdu. o zamanlar insanlar venedik'te sokak önlerine bir masa (banca) koyarak bireysel ikrazatçılar gibi çalışıyorlardı. iş zamanla, özellikle medici ailesinin muhasebe işlerinin getirdiği avantajlarla gittikçe kurumsallaşır fakat bu sefer de birbirinden bağımsız bir sürü banka oluşur sağda solda. o nedenle de, tıpkı bugün gibi, bankadan parasını çekmek isteyen panik bir güruh olduğunda o banka batar. bu sorunu çözmek için dönemin insanları oturup düşünürler ve tüm bu bankaların bu gibi zor durumlarında işletmeyi kurtarması için bunlara borç verebilecek "son borç veren merci" sıfatında bir banka kurulması yönünde anlaşırlar. böylece bugünkü merkez bankalarının tohumları atılmış olur. buna lender of the last resort yahut kısaca lolr denir. bizim tcmb kanunumuzda bu ifade "nihai kredi mercii" olarak geçer.

    16* peki kripto para piyasasında böyle bir merkez bankası kurulabilir mi? hayır. çünkü zaten kripto para denen hadise, "decentralization" yani adem-i merkeziyet yahut merkeziyetsizleşme üzerine kurulan bir hadise. merkeziyetsiz bir şeye o vakit nasıl "merkez kripto para otoritesi" tayin edilebilir? böyle bir şey mümkün görünmüyor. fakat diğer yandan da bu borsalar nakit akışı sıkıntısı yüzünden batabiliyorlar ve insanlar mağdur oluyor. piyasa regüle edilirse de o vakit bunlar yine bir "merkez"e, yani regülasyon koyma ve uygulama yetkisini haiz devletlere bağlı olmayacaklar mı? (bkz: kafamda deli sorular)

    o zaman son soru şu olmalı, kripto para merkeziyetsizliği üzerinden gol atıyorsa, bugün türkiye'de yaşanan haksızlıkların önüne yine merkeziyetsiz bir şekilde nasıl geçilecek?

    bu sorunun cevabını ben de bilmiyorum.

    ama düne kadar "merkeziyetsiziz oh yeah gelecek kriptoda ağğğbiii" diyenler, bugün "otoriter" diye yakındıkları devletin savcılıklarında kuyruk oluyorlar. (bkz: hayat ne tuhaf vapurlar filan)

    eyyorlamam bu kadar.

    *

    (bkz: kontrollü enflasyon/@dragonlady)

    (bkz: 22 mart 2021 dolar kuru/@dragonlady)

    (bkz: 0.64 faiz oranıyla konut kredisi çeken güruh/@dragonlady)

    (bkz: tarih tekerrür/@dragonlady)
6 entry daha
hesabın var mı? giriş yap