franz schubert

• tam adı franz peter schubert'tir, 31 ocak 1797'de, viyana yakınlarındaki himmelpfortgrund'da doğmuştur ve 19 kasım 1828'de viyana'da ölmüştür. klasik ve romantik müzik dünyalarını köprüleyen avusturyalı besteci, melodik şarkılarıyla^* ve oda müziğiyle ünlüdür.
  
  erken yaşamı ve kariyeri
  schubert’in babası franz theodor schubert, bir okul müdürüydü. kızlık soyadı vietz olan annesi elisabeth ise, evlendiği sırada iç hizmetliydi. franz, hayatta kalan dördüncü oğullarıydı. ağabeyleri ignaz, karl ve ferdinand'dı ve maria theresa adında küçük bir kız kardeşi vardı. baba schubert, gelişmekte olan bir okulu yöneten, karakterli bir adamdı. aile müzikal anlamda kültürlüydü, yaylı çalgılar dörtlüsü evde çalınmaktaydı ve genç franz viyola çalıyordu. müzik eğitiminin temellerini, babası ve erkek kardeşi ignaz'dan aldı, daha sonra yerel cemaat kilisesi organizatörünün talimatıyla org çalma ve müzik teorisi eğitimi ile devam etti. 1808'de kendisine imparatorluk kilise korosunda bir yer verildi ve viyana'daki ana yatılı okul olan stadtkonvikt'te eğitim almak üzere bir burs kazandı. burada öğretmenleri, kariyerlerinin zirvesinde olan emperyal kilise organisti wenzel ruzicka ve sonrasında besteci antonio salieri'ydi. schubert, öğrenciler orkestrasında keman çalıyordu, ruzicka’nın yokluğunda liderliğe hızlı bir şekilde terfi etti. ayrıca koro eğitimlerini de yönetti ve arkadaşları ile birlikte oda müziği ve piyano çalmaya başladı.
  
  okul arkadaşlarına göre schubert, utangaçlığa meyilliydi ve ilk kompozisyonlarını sergileme konusunda isteksizdi. ilk çalışmalarında, "fantasia for piano duet", birkaç orkestra alt yapısı, çeşitli oda müziği eserleri ve üç tane yaylı çalgılar dörtlüsü yer aldı. ayrıca august von kotzebue tarafından yazılmış ancak bitmemiş bir operet olan, der spiegelritter (camdan şövalye) de o yıllara aittir. nihayet schubert, arkadaşlarının ilgisi ve cesaretlendirmesiyle utangaçlığını aştı ve çalışmalarını salieri'nin onayına sundu. 1812'de schubert üniversiteden ayrıldı ancak en az üç yıl daha özel olarak salieri ile çalışmalarına devam etti. bu süre zarfında viyana'da öğretmenlik eğitim kolejine girdi ve 1814 sonbaharında babasının okulunda asistan oldu. subaylık başvurusunda da bulunmuştu ancak boyunun kısa olması nedeniyle reddedildi ve 1818 yılına kadar okuldaki görevine devam etti.
  
  1813-1815 yılları arasında yazdığı sayısız kompozisyon, çeşitliliği ve kendine özgü değerleri açısından dikkat çekicidir. onlar, gençlik dehasının ürünleridir. vadeleri kısadır fakat stil, özgünlük ve hayal gücü sergilerler. beş adet yaylı çalgılar dörtlüsü'nün yanı sıra, üç tam ölçekli senfonisi vardı. ilk uzun metraj operası des teufels lustschloss^*, eğitim kolejindeyken yazılmıştı ancak bu dönemde şarkı^* kompozisyonu, schubert'in baştan çıkarıcı ilgisiydi. 19 ekim 1814'te, johann wolfgang von goethe'nin faust eserindeki gretchen am spinnrade^* adlı bir şiirine lied yazmaya başladı. bu, schubert'in 30'uncu şarkısıydı ve bu şaheserle, tek kurşunda alman liedini yaratmıştı^*. ertesi yıl, 140'tan fazla şarkının kompozisyonunu oluşturmuştu bile.
  
  schubert'in yarıda bıraktığı birçok bitmemiş parça ve eskiz, yaratıcı zihninin çalışmasına dair bizde bir fikir oluşturacaktır. açıkçası, birincil göze çarpan melodik olmalarıdır. bir şiirin sözleriyle bir melodi yaratırdı, ardından melodi kontürleri ile uyum (bir bileşimin kordar yapısı) ve modülasyon (anahtar değişimi) sağlardı. şairin sahnesinin dış detayları ise(doğal, beşeri ya da efsanevi), çıkrıkta suyun dalgalanması ya da baharın “parıldayan cüppesi” gibi harika grafik görüntüleri eşliğinde ortaya çıkardı. bu özellikler 1815 şarkılarında tam anlamıyla mevcuttu. takip eden yıllarda bu detayları derinleştirdi ve zenginleştirdi, ancak yükselen lied modasında devrim yaratmadı. 1815 boyunca schubert, bahtsız operalarıyla da meşgul olmaya devam etti: mayıs ve aralık ayları arasında, der vierjährige posten^*, fernando, claudine von villa bella ve and die freunde von salamanka'yı^*yazdı.
  
  o sırada schubert’in dışarıdaki hayatı kaçınılmazdı. üniversite arkadaşlarıyla arası iyiydi, özellikle 1814'te onu şair johann mayrhofer'la tanıştıran josef von spanun ile çok yakınlardı. spanun ayrıca, genç ve zeki franz von schober'i schubert'i ziyaret etmeye de teşvik etmişti. 1815’in sonunda schober tuttuğu günlüklerde, säulengasse’deki okula gittini, schubert’i sınıfının önünde bulduğunu, yazılarını kendisiyle paylaştığını ve istekli bir dinleyici olan genç besteciyi görevinden uzaklaştırma arzusu ile "iltihapladığını" yazar. 1816 baharında schubert, laibach'taki^* bir koleje müzik direktörlüğü görevine başvurdu ancak kabul edilmedi. arkadaşları, goethe’nin ilgisini çekmesini önerdi ve 1816 nisan’ında weimar’daki şaire 16 adet cilt gönderdi ancak cevap gelmedi. aralık 1816'da schober, devamsızlık izni için başvurması için schubert'i ikna etti. babasının isteksizliğine rağmen izni aldı ve ardından arkadaşının dul annesinin evinde yaşayan schober ile sekiz ay geçirdi.
  
  1817'nin başlarında schober, schubert'le tanışmak için bariton johann michael vogl'u evine getirdi. bu toplantı sonucunda vogl’un schubert’in şarkılarını söylemesiyle schubert, viyana'daki kabul salonlarında tanınır oldu. besteci anselm ve amatör bir müzisyen olan josef huttenbrenner kardeşlerle ve düet yaptığı bir piyanist olan josef von gahy ile arkadaşlığı bu günlerden kalmadır. bu özgürlük dönemi uzun sürmedi ve 1817 sonbaharında schubert öğretmenlik görevine geri döndü. arkadaşlarına, kendisini verdorbener^* müzisyen olarak gördüğünü yazmıştır. dönüşünden daha önceki iki yılı özellikle verimli geçmişti. bu dönemin güzide şarkıları "ganymed”, “der wanderer” ve "harper's song", goethe’in romanı wilhelm meisters lehrjahre’den uyarlanmıştı. ayrıca iki senfoni daha vardı: schubert'in kendisinin "trajik" adını verdiği "no. 4 in c minor" ve popüler olan "no. 5 in b-flat major". c major'de dördüncü bir mass ise, 1816'da bestelendi. 1817 yılı, ustalık eseri olan piyano sonatlarının başlangıcı için dikkat çekici bir yıldı. altı tanesi schober’in evinde bestelendi ve en beğenilenleri, "no. 7 in e-flat major" ve "no. 11 in b major"'dü.
  
  schubert’in sevmediği okul yılları, 1818 yazında sona ermişti. hüsran dolu ilkbaharda ise, yalnızca "symphony no. 6 in c major"'ü üretmişti. ancak bu arada ünü artıyordu ve çalışmalarından "italian overture in c major"'ü, ilk halk performansı olarak 1 mart 1818'de viyana'da gerçekleştirdi. haziran ayında, müzik öğretmenliği görevini üstlendi ve kont johann esterházy'nin iki kızına öğretim için, ailenin macaristan'ın zseliz kentindeki yazlık evine gitmek üzere şehirden ayrıldı. arkadaşlarına gönderdiği mektuplar, bu kez schubert'in coşkulu bir ruha sahip olduğunu gösteriyordu ve yaz ayları, taptaze bir yaratıcılıkla geçmişti. piyano düetleri olan "variations on a french song in e minor" ve "sonata in b-flat major" ile dans eserleri, şarkılar ve "deutsche trauermesse" (alman ağıtı), bu yaratıcılık zamanlarında tamamlandı.
  
  olgunluk dönemi
  viyana'ya döndüğünde mayrhofer'la ev arkadaşlığı yaptı ve kış aylarında "die zwillingsbrüder`^* operetini besteledi. vogl'un sponsorluğuna rağmen eserin üretimi ertelendi ve haziran 1819'da schubert ve vogl, avusturya'nın doğusundaki yukarı avusturya bölgesinde uzun süreli bir tatil için yola çıktı. besteci, kırsalın güzelliğine hayran kaldı ve müziğine eklemek istedi. steyr şehrinde, yaygın olarak bilinen enstrümantal kompozisyonlarından ilki olan "piano sonata in a major"'ü, "d. 664"'ü ve ünlü trout quintet'ı^* besteledi. 1819 yılının kapanış zamanlarında, arkadaşı mayrhofer'ın şiirlerine ve goethe'nin prometheus'una liedler yazdı.
  
  1820 haziran'ında die zwillingsbrüder, vogl'ın bazı kısımlarında yaptığı düetiyle başarılı bir şekilde viyana'da sahnelendi. aynı yılın ağustos ayında da, die zauberharfe^* sahnelendi. hoş ve melodik olan bu uvertür, rosamunde overture olarak ünlü oldu. schubert artık birçok arkadaşa sahipti ve patron alanlarından daha geniş sosyal çevrelerde tanınıyordu. zengin ve etkili sonnleithner ailesi, schubert'in gelişimine ilgi duyuyordu ve alinenin oğlu leopold, shcubert'e mükemmel bir arkadaş ve destekçi oldu. schubert, 1820 yılının sonlarında, "quartettsatz in c minor"'ı oluşturdu. aynı yılın ortalarında ise, büyük yaylı dörtlüsünü ve 23. mezmur'un kadın sesleri korosunu tamamlamıştı. 1821 şubat'ında, goethe'nin gesang der geister über den wassern^* şiirinin, koro ortamına bas ses eşliği olan "d.714"'ü besteledi.
  
  schubert’in, eserini yayımlama çabalarının tümü sonuçsuz kalmıştı. bununla birlikte 1821'in başlarında birkaç arkadaşı, erlkönig^* temalı bir şarkı yazmasını sipariş etti. eser o kadar başarılı oldu ki gretchen am spinnrade'nin basımı için de yeterince para topladı. on sekiz ay sonra, opus 12 tamamlandı.
  
  viyana'da schubert’in şarkılarının ve dans müziklerinin popülerliği o kadar büyük oldu ki neredeyse herkes partilerine schubert'i davet ediyordu. schubertiaden olarak adlandırılan bu partiler, zengin tüccarların ve memurların evlerinde veriliyordu ancak bu partiler, daha geniş ölçekli opera ve halk konserleri dünyasından onu uzak tuttu. 1821 ağustos'unda "7. symphony in e minor and major"'ü üzerinde çalıştı, ancak bu da, dönemin diğer birçok bitmemiş eseri ile birlikte bir yana bırakıldı. operada kendisini geliştirme kararlılığı, schubert'in eylül ve ekim aylarında, schober ile birlikte sankt pölten'e gitmesine neden oldu. orada arkadaşlarının da yardımı ile üç perdelik bir opera eseri olan alfonso und estrell'i üretti. şubat 1822'de tamamlandı ancak hiçbir zaman sahnelenmedi. temmuz 1822'de atzenbrugg'ta, schober ve diğer arkadaşlarıyla birkaç gün geçirirken, müziği seven bir oğulla babası arasındaki kavgayı anlatan mein traum^* adlı bir eseri hazırladı. 1822 sonbaharı, başka bir bitmemiş kompozisyonun başlangıcını da gördü ancak bu sefer kaderi, belirsizlikle mahkum edilmeyecekti: schubert’in kalbinden çıkan "symphony in b minor" bitmemişti ancak bu senfoni ve yarı bitmiş bir scherzo, ekim ve kasım 1822'de tamamlandı. aynı yılın kasım ayında schubert, der wanderer adlı şarkısındaki bir tema üzerine bir piyano fantezisi besteledi ve "mass in a-flat major" ortaya çıktı.
  
  1822'nin sonunda schubert, muhtemelen zührevi bir hastalık geçirdi ve ertesi yıl frengi hastalığından emeklilik oldu ancak neredeyse hiç durmadan yazmaya devam etti. 1823 şubat'ında "piano sonata in a minor"'ı yazdı ve nisan ayında viyana sahnelerinde tekrar başarı elde etmek için, tek kişilik bir eylem olan die verschworenen^* operetini besteledi. daha sonra eserin ismini der häusliche krieg^* olarak değiştirdi. yılın ünlü eseri ise, schubert’in lirik sanatının özünü temsil eden die schöne müllerin^* idi. schubert, yazın bir bölümünü hastanede geçirdi ve muhtemelen en tutkulu operası fierrabras'ı da, hastayken yazmaya başlamıştı ancak tamamlandığında, viyana'daki prestijli kärntnertor sahnesi müdürlüğü tarafından reddedildi. 1823 yılı, schubert’in aralık ayında viyana’da sahnelenen rosamunde kompozisyonu ile kapandı.
  
  1824'ün ilk ayları yine mutsuzdu. schubert hastaydı, parasızdı ve başarısızlık duygusuyla boğuluyordu. yine de bu dönemde üç usta oda çalışması yaptı: “string quartet in a minor”'ı, bir "string quartet in d minor" olan der tod ve das mädchen”'iölüm ve bakire` ve yaylı çalgılarla üflemeli çalgılar karışımı olan "octet in f major"'ü hazırladı. keyifsizliğini, 31 mart 1824 tarihli bir mektupta, kendisinin “dünyadaki en talihsiz, en mutsuz varlık” olduğunu söylediği ressam leopold kupelwieser'a tezahür etti. parasızlık yüzünden yaz aylarında esterházy ailesindeki görevine geri döndü. buradayken bir kez daha sağlığı ve ruhu yeniden canlandı. bu dönemde, "piano sonata in c major"^*, "a major'deki orijinal tema varyasyonları" ve "divertissement à la hongroise"^* gibi bazı muhteşem piyano eserlerini besteledi.
  
  operaları iyi performans göstermemiş olmasına rağmen, bu ve sonraki yıllarda viyana'da liedlerinin halka açık performansları sürüyordu. sahneler hızla sürüyordu ve hala gergin olmasına rağmen finansal durumu makul bir oranda düzelmişti. bu dönem, bir zamanlar popüler olan fakat daha sonra ihmal edilen ave maria^* ve the lady of the lake gibi eserlerinin bestelendiği dönemdir.
  
  son yılları
  salieri'nin "emperyal kapellmeister" (imparatorluk müzik direktörü) görevinden 1824 yılında istifası, yardımcısı josef eybler'in ünlenmesine yol açtı. 1826'da schubert, kapellmeister'ın boş koltuğu için başvurdu, ancak birkaç etkili insan tarafından güçlü bir şekilde desteklenmesine rağmen kabul edilmedi. o zamandan iki yıl sonraki ölümüne kadar bu meselenin hallolmasını bekliyor gibi görünmektedir. ne profesyonel görevler için başvuru yaptı ne de operatif çalışmalara kendisini dahil etmeye çalıştı.
  
  1826'da shakespeare’in “hark! hark! the lark!” ve "silvia kim?" liedlerini, währing köyünde kısa bir konaklama süresinde yazılmıştır. aynı senenin yaz ve sonbahar mevsimlerinde, üç enstrümental eseri daha besteledi(string quartet in g major, the piano sonata in g major ve piano trio in b-flat major.) 1827'de winterreise^* serisinin ilk 12 şarkısını besteledi. beethoven’ın 1827’deki ölümü hiç şüphesiz schubert’i derin bir şekilde etkiledi, çünkü beethoven’in müziğine benzer daha derin ve entelektüel bir kalitenin son enstrümental eserlerinde göründüğünü inkar etmesi mümkün değildir. bazı eserleri, özellikle "piano trio in e-flat major" ve "piano sonata in c minor", beethoven'ın otoritesini öne çıkarıyor, ancak kendi güçlü bireyselliğini de hiçbir zaman köşeye kaldırmıyordu.
  
  bir başyapıt, yaşamının son yılında kendisini gösterir. yılın başlarında piyano düetlerinin en büyüğü olan "fantasy in f minor"'ı besteledi. aynı zamanda "miriams siegesgesang"'^* kantatını tamamlamıştı. ağustos ayındaki lied yazarlığına dönüşüyle birlikte schwanengesang^* olarak yayımlanan eseri üretti.
  
  schubert'in verdiği tek halk konseri 26 mart 1828'de gerçekleşmişti. hem sanatsal hem de finansal açıdan başarılı bir gösteriydi ve kusursuz besteci en sonunda kendisine bir piyano alabilmişti. ağustos ayının sonunda kardeşi ferdinand ile birlikte lojmanlara taşındı. schubert’in 1822’de yakalandığı hastalık yüzünden kırılgan sağlığı, 1828'de tekrar kötüleşti ve son çalışmaları sonuçsuz kaldı. ekim ayında, içtiği bir sudan tifo kaptı. son günlerini erkek kardeşinin ve birkaç yakın arkadaşının yanında geçirmişti.
  
  1827 yılının mart ayında, beethoven son günlerini yaşıyordu. schubert, bu çok sevdiği, hayranlık duyduğu büyük besteciyi ziyarete gitti ve onun 26 mart 1827 tarihinde düzenlenen cenaze töreninde, çok hasta olmasına karşın, 38 meşale taşıyıcısından biri olarak görev aldı. tören bittikten sonra, gelenek gereği bir birahaneye gidildi ve iki kadeh şarap içildi. birinci kadeh ölen kişinin anısına, ikinci kadeh ise ondan sonra ölecek ilk kişinin anısına saygı olarak içilirdi.
  schubert, o gün o ikinci kadehi, kendi anısına saygı olarak kaldırdığını bilmiyordu. çünkü beethoven’dan sonra sonsuzluk yolculuğuna çıkma sırasının kendisine geldiğini o gün düşünmemişti bile.
  
  schubert’in klasik ve romantik müzik dönemlerindeki yerinin, klasik ve romantik müzik dünyalarının tam ortasında durduğu için eşit olduğu söylenir. ancak kendisi, büyük klasik bestecilerin sonuncusu olarak düşünülebilir. romantik ve öznel olarak duygusal olan müziği, şiirsel olarak da tasarımcı ve dildeki devrimci karakteriyle, hem klasik dönem, hem de romantik dönem kalıplarında rol aldı. sonuç olarak schubert'in haydn, beethoven, mozart, schumann, chopin ve wagner’den daha fazla klasik döneme ait olduğu ve bu dönemi daha açık bir şekilde yansıttığı belirgindir.