gizli hıristiyanlık

• fatih sultan mehmet'in 1461'de trabzon'u fethiyle başlayan ve stavriot olarak bilinen bu gizli hıristiyanlık, osmanlı coğrafyasında sadece karadeniz'le sınırlı kalmamış. mesala arnavutluk'un kuzeyinde de benzer uygulamalar söz konusu olmuş:
  
  "islama geçen eski katolikler, cizyeden kaçmak için islama geçtiklerini iddia ederlerdi. özellikle de yerel rahibin, dinî ibadetlerde yer almalarına izin verdiği, merkezden uzak bölgelerde bu insanlar eski geleneklerine sadık kaldılar. erkekler, gizlice komünyon kabul ettiler ve isa'nın adının evlerinden tamamen yok olmasını istemediklerini belirterek hıristiyan kızlarla evlendiler. bu gizli hıristiyanlar rahiplerinin de desteğiyle 1744 yılında, bu insanların açıkça katolik inançlarına dönmelerinde ısrar eden papa 14. benediktus'un baskısına boyun eğmediler. ispat, berat, üsküp ve karadağ bölgelerinde, eskiden ortodoks olanlar arasında da benzer uygulamalara rastlanıyordu."
  antonia zheyazkova, "bir tarihyazımı sorunsalı olarak balkanlar'da islamlaşma: güneydoğu avrupa perspektifi", içinde osmanlı ve balkanlar - bir tarihyazımı tartışması, iletişim yayınları, 2011, istanbul, s. 283.
  
  ayrıca bkz. frederick william hasluck, sultanlar zamanında anadolu'da hıristiyanlık ve islam, 1. ve 2. cilt, ayrıntı yayınları, 2012.