bina

• arapça dil bilgisi kitabı. önce küçük bir giriş:
  arapça dilbilgisi iki bölümden oluşur: sarf, fiil bölümünü; nahiv ise isim bölümünü ifade eder. osmanlı medreselerinde önce sarf, sonra nahiv okutulurdu.
  
  bina, tek başına, müstakil bir eser olarak basılmamıştır; emsile, izzi ve maksud ile birlikte sarf kitabını oluşturur. kitabın arapça orijinali salah bilici kitabevi tarafından; türkçe çevirisi ise sağlam yayınevi tarafından basılmıştır. çevirmeni de arif erkan'dır. 1991. arif erkan çevirisinin önsözünde, binanın kimin eseri olduğunun meçhul olduğunu, ebu hanife'dir rivayetinin de tartışmalı olduğu yazılıdır.
  
  bina, emsile'den hemen sonra, izzi'den önce okutulur. arapça fiil çekimlerini içerir. buna göre;
  
  arapça'da fiiller basit ve türemiş olarak ikiye ayrılırlar. basit fiiller mücerred (yalın), türemiş fiiller ise mezid (eklenmiş) olarak adlandırılır.
  ayrıca harf sayılarına göre de sülasi (üçlü), rubai (dörtlü), humasi (beşli) ve südasi (altılı) olmak üzere dört gruba ayrılırlar.
  
  fiil çekiminde ilk ana grup sülasiler içindir.
  bu ana grubun ilk grubu ise sülasi mücerretler içindir. bunlar, ek almamış üç harfli fiillerdir. kendi içinde, her birine bâb denen altı gruba ayrılırlar. bu altı bab, mazi (geçmiş) ve muzari (şimdiki zaman) hallerinin harekeleriyle belirlenir.
  
  ikinci grup, sülasi mezidleredir. üç kola ayrılır:
  bir harf eklenmiş (rubâi hale gelmiş) sülasi mezidler (bunlar da kendi içinde üçe ayrılır. ilk ikisi geçişlilik, üçüncüsü işteşlik anlamı verir): inkâr, iflâs, ikrâm, ihtâr; terhis, teslim, takdir, tenkit; cihât, firâk, nizâ, muhârebe, mütâreke, muâmele...
  
  iki harf eklenmiş (humâsi hale gelmiş) sülasi mezidler (bunlar da kendi içinde beşe ayrılır. ilk ikisi dönüşlülük, üçüncüsü abartma, dördüncüsü azar azar yapma, beşincisi ise işteşlik anlamı verir. burada üçüncü babın örneği yoktur): inkisâr, intikâm, infiâl; istilâ, ictimâ, iftihâr, ihtilâl; tefekkür, teşekkür, terakkî, tesellüm; tenâkuz, telâfî...
  
  üç harf eklenmiş (südâsi hale gelmiş) sülasi mezidler (bunlar da kendi içinde dörde ayrılır. birincisi geçişlilik veya talepte bulunma, diğer üçü abartma anlamı verir. örneklerin hepsi de birinci bâba aittir): istiklâl, istirhâm, istiğfâr, istimlâk...
  
  fiil çekiminde ikinci ana grup rubailer içindir.
  bu ana grubun da ilk grubu ise rubai mücerretler içindir. bunlar, ek almamış dört harfli fiillerdir. bunlar da kendi içinde, her birine bâb denen altı gruba ayrılırlar. ayrıca mezidler de iki gruptur. rubai mücerred ve mezidler, arapça'da çok kullanılmazlar. o yüzden, hem okuyucuyu daha fazla yormamak, hem de kafa karıştırmamak için buraya yazmıyorum. ilgilenenler, zaten bu kalıpları kolayca ve çok kısa zamanda öğrenebilirler.
  
  ben, merak etmiş ve hepsini öğrenmiştim. yıllar içinde hem dilbilgisi, hem etimoloji, hem de felsefe alanlarında müthiş işime yaradı. çünkü bina bilgisi, kelime türetme bilgisidir. mesela bina bilen birisi, harb kelimesinden muharebenin işteş olduğunu; mihnet kökünden imtihanın dönüşlülük anlamında olduğunu derhal fark eder. yani bir kelimenin anlamını bilmekle, neredeyse 30 kelimenin anlamını bilirsiniz. mesela;
  
  hüküm, hâkim, hâkem, hekim, hukemâ, ahkâm, mahkûm, tahkim, tahakküm, mütehakkim, mahkeme, muhâkeme, muhkem, istihkâm, müstahkem, hikem, hikmet, hükûmet kelimelerinin hepsi aynı kökten (hkm) türemiştir. bu bütün kelimelerin sadece kök anlamını bilen birisi, türemiş bu örneklerin hepsinin de anlamını otomatik olarak bilir.