almanya

• trump sonrasinda devam eden donemde olusturulan yeni duzende bir sekilde eski aliskanliklarini birakmak zorunda oldugunun farkinda olan ulkedir. soguk savas sonrasinda yasanan uzun catismasiz donemde gerek savas riskinin azalmasiyla gerekse ucuz rus gazinin sanayisine eklemlenmesiyle ciddi bir sekilde savunma harcamalarini azaltmislardi.
  
  bunun aslinda iki sonucu oldu. bunlardan ilki sanayisinin hizli bir sekilde buyumesiydi. savunma harcamalari az oldugu icin sanayileri sivil teknolojilere dayaniyor ve bu yuzden de ozellikle 2000 sonrasindan trump ticaret savasini baslatana kadar gecen donemde ciddi bir bireysel refah artisi yasadilar.
  
  diger sonuc ise ciddi bir sekilde kapital birikiminin artmasinin yaratacagi servet esitsizligidir. ortalama refah arttigi surece servet esitsizligi ciddi bir sosyal gerilim yaratmaz. kapital, ozellikle de olcek yogun ve teknoloji yogun kapital gelisebilmek icin yuksek sabit sermaye yatirimlarina ihtiyac duyar. bunu yapabilmek icin de savas riskinin olmadigi ortamlari sever.
  
  mesela, soguk savasin yarattigi nukleer denge yaklasik 40 yillik donemde kita avrupasi icinde bir savas riski yaratmadigi icin sermaye avrupa'da onceki doneme gore daha cok buyumus bu da elbette refah artisini getirmisti. soguk savas bittiginde ise ab ulkeleri savunma harcamalarini iyice daraltmis ve daha buyuk bir ekonomik guce ama askeri acidan gucsuz bir cuceye evrilmislerdir.
  
  o yuzden bu donemler icerisinde yasanan servet dagilimi ya da gelir dagilimi asimetrileri sosyal tansiyona yol acmamistir. su an yapilmaya calisilansa refaha alisan avrupa halklarinin refahlarindaki gorece ufak kayiplara riza uretmelerini saglamaya calismaktan ibarettir. trump'in restleri sonrasinda, aradaki iki yillik garip pandemi donemini saymazsak, almanya ciddi anlamda savunma butcesini artiriyor.
  
  diger kosullar ayni kalmak sartiyla, savunma demek halkin refahindan kismak demektir. ister savunma sanayi olsun, ister ordu harcamalari olsun bunlardaki artisin refah yaratma kabiliyeti kisitlidir. haliyle bu refah kaybina halki alistirmak icin iki ileri bir geri adimlar atiliyor.
  
  afd'nin yukselmesi dogal bir surec oldugu gibi, yukselen afd'yi halka ocu gibi gostermek ya da rus tehlikesini gostererek insanlari bir sekilde harcamalarini kismaya yoneltmek bu sureclerin dogal bir sonucudur. bunu ne kadar basarabilecekleriyse bir muammadir. ciftcilerin eylemleri ve deutsche bahn grevlerinde kismen geri adimlar atildi.
  
  2022 yilinda yasanan yuksek enflasyon sonrasi gelen bu goreceli ve gec adimlar tabii kaynak biriktirmede etkili olmustur. guclu sendikalar disinda bu yuksek enflasyondan korunabilen ucretli kesim hayli dardi. dolayisiyla pandemi oncesine gore simdilik kontrol altina alinmis gorunen enflasyon bir sekilde alman sermaye gruplarinin ellerini guclendirmistir. bu arada artan kamu harcamalarinin da olasi bir trump zaferine karsi ellerini guclendirecegini dusunmeleri normaldir.
  
  sanirim pandemi sonrasinda fed 2013'te dile getirip bir turlu yapamadigi faiz artirimlarini hayata gecirmeyi basardi. isin ilginc yani ise amerikan istihdam piyasasinin bu faiz artirimlarina son derece dayanikli cikmasi ama cekirdek enflasyonda istenen dususun saglanamamasiydi. belki de sikilasma oncesi mindset yuzunden bana boyle ilginc geldi bilmiyorum.
  
  bundaki en temel neden garip ama belki de baslatilan ticaret savasinin etkileridir. trump'in ticaret savasini baslattigi donemle fed'in faiz artirimina basladigi donemler hemen hemen aynidir. temelde yapilan sey kuresel ticaretin artik eskisi kadar rahat olmayacagini belirterek faiz artirirken dolar'i abd'ye geri cagirmak olabilir.
  
  bir yandan faiz artirirken diger yandan abd disindan dolar'i ulkeye geri cagirarak issizligi dusuk tutmayi ve cekirdek enflasyonu da bir turlu dusurememeyi basarmis olabilir amerikan ekonomisi. ote yandan bu, amerikan cikarlarinin tasarlamak istedikleri dunya icindeki yerini de gosteriyor.
  
  soguk savas zamanindaki kadar keskin duvarlarin olmadigi ama 2008-2017 arasindaki bol parali ve devasa cin-abd dis ticaretine dayanan dunya ticaretinin de eskisi gibi olmayacagi yeni bir duzen pesindeler. bu aslinda insanlarin hep bol para kazanma hayali kuracak farkindaliga sahip olmasini ama hem de duvarlar nedeniyle serbest hareket edememesini beraberinde getiriyor.
  
  vergilerden bunalan almanlarin abd'ye, ulkede kafayi kiran turklerin almanya'ya gocune giden yolu acan da biraz bu amerikan politikalarinin halklar uzerindeki etkisidir.
  
  kisacasi almanya yeni duzene adapte olmaya calisiyor. bu bir miktar refah kaybi gerektirdigi gibi, uzmanlar sinifini elde tutmak icin de ucretliler arasinda gelir asimetrisinin artmasina bir sekilde halki alistirma denemelerine benziyor. isvec'in uyeliginin onaylanmasi sonrasi turkiye bati ile iliskilerini biraz daha duzeltmis olsa da, henuz 2002-2008 arasi donemde oldugu gibi yuksek hacimli dogrudan yatirimlarin oldukca uzaginda gorunuyor. bu da belirsizlikleri bir miktar azaltmis olsa da, ulkenin gelecegi hala tam olarak kestirilebilmis degil. pazarlik gucumuzu artiran da belki tam olarak budur.
• 1 seneden daha uzun süreden beri ekonomide ve sosyal politikalarda düşüşte olan ülke. rusya-ukrayna savaşının savaşan ülkeler dışında en kötü etkilediği ülkedir.
• 1 seneden beri ekonomide ve sosyal politikalarda düşüşte olan ülke. rusya-ukrayna savaşının belki de en kötü etkilediği ülke olabilir.