franz schubert

• yasadigi süre zarfinda, yazdigi eserler daha cok sair ve müzisyenlerden olusan viyana'daki kücük bir arkadas cevresinin icinde taninmis ve calinmistir. en yakin arkadaslari arasinda joseph von spaun, sair johann mayrhofer, hukuk ögrencisi franz von schober gibi isimler sayilir. bu dostlar arasinda schubert müziginin calindigi aksamlara "schubertiade" adi verilmistir. schubert'in ölümünden ancak seneler sonra schumann, mendelssohn, liszt ve brahms gibi besteciler, onun oda ve piyano müzigi, lied, koro müzigi ve senfonik müzik gibi türlere yaptigi katkilari gün isigina cikarmislar veya takdir etmislerdir. mesela en son senfonisinin notalari (no.9, do majör, 1826) 1839 yilinda schumann'in, schubert'in agabeyi ferdinand'i viyana'daki evinde ziyareti sirasinda bulunmus, eserin ilk temsili de ayni yilin 21 mart'inda mendelssohn yönetimindeki leipzig gewandhaus orkestrasi tarafindan verilmistir. schumann, esi piyanist clara wieck*'e yazdigi bir mektupta schubert'in dokuzuncu senfonisi hakkinda su degerlendirmeyi yapmistir: (ingilizce tercümesi)
  
  "clara, today i have been in seventh heaven. at the rehearsal they played a symphony by franz schubert. if only you had been there! for i cannot describe it to you; all the instruments were like human voices, and immensely full of love and wit, and the instrumentation, regardless of beethoven-and the length, the divine length, like a four-volume novel... i was utterly happy, with nothing left to wish for except that you were my wife and i could write such symphonies myself..."
  
  kimilerine göre bestecinin ilk büyük basarisi, goethe'nin "faust" eserindeki "gretchen am spinnrade" bölümü icin 17 yasinda besteledigi lieddir. goethe'nin toplam 59 siirini bestelemistir schubert. özellikle 1815 yilinda "erlkönig" adli dramatik siir icin besteledigi liedin ayri bir yeri vardir. anlatildigina göre goethe bu eseri ilk önceleri görmezlikten gelmis, ölümünden iki sene önce (1830) ilk defa dinledigi zaman ise göz yaslarina hakim olamamis ve schubert'in bir basyapit bestelemis oldugunu teslim etmek zorunda kalmistir.
  
  toplam 600'dan fazla lied bestelemis olan besteci bazi liedlerini konularina göre gruplandirmistir:"die winterreise" (d.911), "die schöne müllerin" (d.795), "der schwanengesang" (d.957) gibi. rivayete göre schubert'in ölümüne, 1822 yilinda yakalandigi frengi hastaligi neden olmustur. 1824 yilinin mart ayi sonlarina dogru hastaliginin acilarinin iyice su yüzüne ciktigi günlerde sunlari yazmistir arkadasi leopold kupelwieser'e: (ingilizce tercümesi)
  
  "i feel myself to be the most unhappy and wretched creature in the world. imagine a man whose health will never be right again, and who in sheer despair over this ever makes things worse and worse, instead of better; imagine a man, i say, whose most brilliant hopes have perished, to whom the felicities of love and friendship have nothing to offer but pain, at best, whom enthusiasm (at least of the stimulating kind) for all things beautiful threatens to forsake, and i ask you, is he not a miserable, unhappy being? "my peace is gone, my heart is sore, i shall find it never and nevermore," ("gretchen am spinnrade"den) i may well sing every day now, for each night, on retiring to bed, i hope i may not wake again, and each morning but recalls yesterday's grief."
  
  belki de bu karamsarligin ve kacinilmaz sonunun itici gücüyle son yillarinda besteledigi eserlerde kendi sinirlarini iyice zorlayan, klasisizm ve romantizm arasindaki gecis döneminin bestecilerinden schubert'in yetenegini ilk kesfedenlerden birisi de "amadeus" filminde, mozart'in en buyuk rakibi ve ezeli dusmani olarak (ki bu tartismalidir) karikatürize edilen besteci antonio salieri'dir. schubert ödev olarak salieri'ye bir opera bestelemis, salieri de güya bunun üzerine "franzl, sen her seyi yapabilirsin, sen bir dahisin." diyerek genc adami onurlandirmistir.
  
  schubert'in diger bilinen baslica eserleri arasinda da sunlar sayilabilir: dokuz senfoni (7.senfonin sadece skecleri mevcut), piyano icin impromptuler (d.899, d.935), moment musicaux (d.780), 21 piyano sonati (özellikle son üc sonat d.958 do majör, d.959 la majör ve d.960 si bemol majör), wanderer fantasie (do majör, d.760) de dahil olmak uzere solist veya ikili icin piyano fantazileri, oda müzigi icin piyanolu üclüler, la majör, d.667, "alabalik^*" piyanolu quintet^*, aralarinda do minör, d.703, "quartettsatz", la minör, d.804, "rosamunde", re minör, d.810, "ölüm ve genc kiz" ve sol majör quartet, d.887 gibi quartetlerin de bulundugu 15 yayli calgilar dörtlüsü, hayatinin sonlarina dogru yazdigi "yenilikci ve degisik" do majör yayli calgilar quinteti, d.956, koro ve orkestra icin messeler ve nice digerleri...
  
  ardinda 950'den fazla eser (600 küsürü lied) birakmis olan schubert'in bu yapitlari 1950 yilinda otto erich deutsch tarafindan kronolojik olarak dizinlenmistir. deutsch bu katalogu 50 yillik bir sürede olusturmus, schubert hakkinda ayrica 150'den fazla yazi ve kitap yayinlamistir. deutsch katalogunun bir kopyasi da su adrestedir: http://www.trovar.com/deutsch.html
  
  kaynaklar: pittsburgh senfoni orkestrasi konser programlari