kök tengri

• asıl biçimi uzun ö sesi ile 'köök tengri' olan söz.
  
  köök (mavi, yeşil, turkuaz) sözcüğü için:
  - divanü lugati't-türk'te 'köök' diye geçer (iki tane vav harfi kullanılmıştır).
  - türkmencede üzün ö ile okunur: 'göök'.
  - türkiye ve azerbaycan türkçelerinde uzun ö kısalırken sonundaki k ünsüzünü yumuşatmıştır: az. 'göy', tr. 'göğ-'^***.
  - halaççada vurgulu uzun ünlüler korunurken ö sesi daralmıştır: 'kiiek'.
  
  tengri (gökyüzü, sema) sözcüğü için:
  - divanü lugati't-türk'te 'tengri' (gökyüzü, ulu olan) diye geçer.
  - eski uygur türkçesinde 'tengri' (gökyüzü, tanrı) diye geçer^*.
  - orkun yazıtlarında 'tengri' (gökyüzü, tanrı) diye geçer.
  - karahanlıca türkçe ilk kur'an çevirilerinde 'allah' karşılığı olarak 'tengri' veya 'tangrı' olarak geçer.
  - moğolcada 'tengere' diye geçer.
  - sibirya türkçelerinde genellikle 'tenger/tengir' diye geçer.
  - oğuz türkçelerinde^**** 'tangrı/tanrı' olarak geçer.
  
  'tengri' sözcüğünün kökeni için:
  - divanü lugati't-türk'te 'tengür-' (göğe yükseltmek) ve 'teng-' (göğe yükselmek) sözcükleri geçer:
  - 'ol okı tengürdi' (o kişi, oku göğe fırlattı)
  - 'kuş tengdi' (kuş göğe yükseldi)
  
  orkun yazıtlarınadn örnek tümce:
  'tengriteg tengride bolmiş türk bilge kagan bu ödke olurtı.' (kültigin yazıtı, doğu yüzü 1. dize)
  yani 'gök gibi tanrıdan^* olmuş türk bilge kağan bu çağa (tahta) oturdu.'
  bu örnekte nerede 'tanrı' nerede 'gökyüzü' anlamının geçtiği açıktır. ercilasun'un, thomsen'in ve tekin'in çevirileri sorunludur.