mustafa reşit paşa

• idris küçükömer, düzenin yabancılaşması'nda "ortanın solunun ilk paşası" der bu paşamızla ilgili olarak.
• tanzimat'ın ilanında ve uygulanmasında önemli rol oynamış bir devlet adamıdır .
  usta bir diplomat olarak da tanınan mustafa reşid paşa dört kez 'hariciye nazırlığı, altı kez de sadrazamlık yapmıştır. 1800 yılında istanbul'da doğan mustafa reşid paşa kısa bir süre medreseye devam ettikten sonra dayısı seyyid ali paşa'nın yanında yetişti. beylerbeylik, sadrazamlık, seraskerlik gibi önemli görevlere getirilen seyyid ali paşa 'nın mühürdarlığını yaptıktan sonra 1824'te sadaret mektebi kalemine girdi. 1829'da rusya ile yapılan edirne antlaşması ile 1833'te kavalalı mehmed ali paşa ile yapılan kütahya antlaşması görüşmelerine katip olarak katıldı. çalışmalarıyla dikkati çektiğinden 1834'te paris elçiliğine atandı. 1836'da da londra elçisi oldu. aynı yıl istanbul'a çağrılarak ii. mahmud'un reformları çerçevesinde yeni kurulan hariciye nezareti müsteşarlığına getirildi. 1837'de hariciye nazırı olunca ii. mahmud'la daha yakın ilişki kurdu. padişaha sunduğu raporlarla ülkede köklü reformlar yapılması gereğini belirtti. 1838'de gittikçe ağırlaşan mısır sorununda destek sağlaması amacıyla londra büyükelçiliğine atandı.
  
  1839'da ii. mahmud ölüp abdülmecid padişah olduğunda yeni padisahı kapsamlı bir reform programının gereğine inandırmayı başardı. bunun ilk adımı ve hukuki temeli olarak da 3 kasım 1839'da tanzimat fermanı (gülhane hatt-ı hümayunu) ilan edildi. ikinci kez hariciye nazın olan mustafa reşid paşa, tanzimat fermanı'nın öngördüğü yeniliklerin uygulanması için çaba harcarken, 1840'ta imzalanan londra antlaşması ile mısır sorununu da bir çözüme kavuşturdu. ama hem istanbul'daki karşıtlarının, hem de kavalalı mehmed ali paşa'nın antlaşmaya karşı direnmeleri üzerine abdülmecid ortalığı yatıştırmak amacıyla 1841'de mustafa reşid paşa'yı nazırlıktan alarak paris büyükelçisi yaptı.
  
  mustafa reşid paşa 1845'te üçüncü kez hariciye nazın olduktan sonra 1846'da sadrazamlığa getirilince 1839'dan beri tanzimat fermanı'nın getirdiği yenilikler konusunda fazla bir şey yapılmadığını görerek hızla atılımlara girişti. özellikle yönetim, eğitim ve hukuk alanında başlayan değişimler, tepkiyle karşılaşınca mustafa reşid paşa 1846-52 arasında üç kez istifa etmek zorunda kaldıysa da kısa aralıklardan sonra yeniden sadrazam oldu. 1853'te dördüncü kez hariciye nazırlığına getirildiği sırada kırım savaşı patlak verdi. rusya'ya karşı ingiltere ve fransa'yı osmanlı devleti'nin yanına çekmeyi başaran mustafa reşid paşa savaş bütün hızıyla sürerken 1854'te dördüncü kez sadrazam oldu. bir yıl kadar süren bu görevden sonra 1856'da onun yetiştirdiği yeni sadrazam ali paşa'nın hazırladığı islahat fermanı'nı devletin çıkarlarına aykırı bulduğunu belirten bir raporu abdülmecid'e sundu. 1858 yılında öldü.
• halil inalcık ile çıktığım son dönem osmanlı tarihi serüveninde en çok üzüldüğüm kişiliklerden. tanzimat'ın ve dolayısıyla modern türkiye kurumlarının oluşturulmasında büyük emeği bulunuyor.
  
  ancak türkiye'de hiçbir başarı cezasız kalmaz sözü uyarınca, isyanlarla ve azledilmelerle uğraşmış, yıllar sonra da ingiliz hayranlığı ve masonlukla (hainlik kastediliyor diye düşünüyorum) suçlanmış.
• tanzimat fermanı'nı hazırlayarak hala devam etmekte olan modernleşme projesini somut olarak başlatmış sadrazam.defalarca sadrazamlık yapmış,defalarca azledilmiştir.
• öldüğünde osmanlı devleti'nin en zengin ferdiydi. yalnızca osmanlı sınırları içindek mülk anlamında değil, paris ve londra borsalarındaki tahvil ve senetleri itibarıyla da... peki o servet ne oldu?
• paris ve londra elçiliği de yapmış, koca ya da büyük lakaplı devlet adamı.
• şöyle bir şey rivayet edilir:
  
  mustafa reşit paşa ve şürekası gülhane hatt-ı hümâyunu'nu malum gülhane parkında halka ilan ederler. bu ilanın akabinde de batı'yı örnek almaya şehir hayatında da başlamak niyetiyle banklar getirilmiş ve parka yerleştirilmiştir. bazı kimseler bu batı'yı örnek almanın nasıl olacağını paşa'dan sual ederler. paşa ise onlara "bakın şimdi çimlerin üzerine yan gelip yatmış, bağdaş kurmuş oturuyorsunuz, bundan sonra banklara oturacaksınız, bunları onun için koyduk" der ve oradan memnun bir vaziyette ayrılır. bir süre sonra paşa halkın hâlini merak eder ve parka giderler. evet, avam-ı nas banklara oturmuştur ama bağdaş kurarak.
• resit pasa’nin siyasi hayatini anlatan “bir turk diplomatinin evrak-i siyasiyesi” adli eserin turkceye cevrilmemis olmasi turkiye adina buyuk kayiptir.
• 1800'de istanbul davutpaşa'da doğmuş 1858 'de kalp krizi sonucu vefat etmiş osmanlı sadrazamı ve tanzimat dönemi devlet adamıdır. 6 kez sadrazam olmuş bunun yanında, mühürdarlık,katiplik,elçilik ve büyük elçilik görevlerinde de bulunmuştur. kavalalı mehmet ali paşa'yı ingiltere'nin de desteğiyle dize getirmiştir. encümen-i daniş denilen bilimsel akademi açmıştır. 3 kasım 1839 tanzimat fermanının ilanını sağlamıştır. (bkz: tanzimat fermanı)
• osmanlı imparatorluğu'nda tanzimat devri'nin önde gelen devlet adamlarından bir tanesidir. elçilik, hariciye nazırlığı ve sadrazamlık vazifelerinde bulunmuştur.
  
  dönemin önemli edebiyatçılarından şinasi, himaye gördüğü mustafa reşit paşa'ya karşı büyük hayranlık beslerdi. paşa için dört kaside kaleme almıştır. mübalağa, tenasüp, teşbih sanatlarının dibine vurulduğu bu kasidelerde paşaya yapılan övgüler, düzülen methiyeler sen neymişsin be abi dedirten cinstendir.
  
  birkaç örnek beyit bırakıyorum:
  
  adl ü ihsânını ölçüp biçemez newton'lar
  akl ü irfanını derk eylemez eflâtun'lar
  
  (senin adalet ve cömertliğini newton’lar (bile) ölçüp biçemez. akıl ve bilgini ise eflatun’lar (dahi) anlayıp kavrayamaz)
  -----
  bir ‘ıtık-nâmedir insâna senin kânûnun
  bildirir haddini sultan'a senin kânûnun
  
  (senin kanunun insan için bir özgürlük belgesidir. senin kanunun sultana (bile) haddini bildirir)
  ------
  ne ‘aceb nâtık-ı i‘câz-ı hikemdir dehenin
  âyet-i beyyinedir ‘âleme her bir sühani
  
  (ağzın, söylediği hikmetlerle herkesi hayrete düşürmektedir. senin her bir sözün âleme (herkese) apaçık, şüphe bırakmayan bir delildir)
  
  kaynaklar:
  + kamıran birand - aydınlanma devri devlet felsefesinin tanzimatta tesirleri - aü ilahiyat fakültesi yayınları.
  + ayrıca beyitler paylaştığım kasidesine dair detaylı analiz için: link