düzmece mustafa isyanı

• şehzade mustafa'nın katli ve düzmece mustafa isyanı...
  
  "sahte mustafa isyanına ne tarafından bakılırsa bakılsın, bunun, şehzâde mustafa hadisesinin bir reaksiyonu olduğundan şüphe edilemez. yine şüphe edilmemesi gereken noktalardan birisi de; 10 bin kişilik kuvveti sahte mustafa'nın etrafında toplayacak şeyin, birinci derecede hissî olamayacağı meselesidir. mustafa'nın öldürülmesinden doğan teessür ile kanunî ve onun bazı yakınlarına karşı duyulan ve nefret derecesine varabilen soğukluğun, isyancıları bir araya getirmede önemli rol oynadığı anlaşılıyorsa da, çeşitli menfaat kombinezonlarından müteşekkil noktaların bundan ileride bulunduğu da muhakkaktır.
  
  bir defa, bu işte paranın önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. esasen busbecq^*, sahte mustafa'nın etrafına bol bol para dağıttığını söylemekte ve onun bu paraları şehzade bayezid'den aldığını da ilâve eylemektedir. busbecq'in verdiği bilgiler meyanında dikkati çeken bir önemli nokta da şehzade mustafa'nın bilhassa tımarlı sipahiler tarafından sevildiği ve onun öldürülmesinin daha ziyade bu grup üzerinde sarsıcı tesirler yaptığıdır. sahte mustafa isyanının, rumeli'de tımarlı sipahilerin ve türk nüfusunun bol olduğu yerlerde çıkışı göz önüne getirilir ve işaret ettiğimiz noktalar yekdiğeriyle birleştirilirse, burada tımar erbabının durumunun pek iyi olmadığı, birtakım tahrik ve menfaat ümidi hadiselerinin onları padişaha karşı silah kullanmaya kadar sürüklediği anlaşılmaktadır."
  
  (...)
  
  "netice itibariyle; sahte mustafa hadisesi, imparatorluğun en haşmetli devrinde miktarı azımsanmayacak bir gayrımemnunlar zümresinin mevcudiyetini; umumiyetle geçim durumları iyi olmayan kimselerden müteşekkil bu gayrımemnunlar zümresinin, herhangi bir meseleden faydalanarak hükümetin karşısına çıkma temayülünde olduklarını ortaya koymuştur."
  
  mustafa cezar; osmanlı tarihinde levendler