emek değer kuramı

• ozunde basittir aslinda ama marx'in iliskisel/diyalektik dusunce tarzini kavramak ve icsellestirmek kolay olmadigindan, aslinda oldugundan daha karisik algilanir, ve bolca da yanlis anlasilir.
  
  kapital'in ilk cildine marx icinde bulundugumuz hayat bir metalar dunyasi gibi gorunur diyerek baslar. dolayisiyla kapitalizmi anlamaya da meta'dan baslar. her kapitalist sistemde metanin iki tip degeri vardir: ilki kullanim degeridir. bardagin sivi tuketimini kolaylastirmasi, testerenin ahsap kesmeye yaramasi bu iki metanin kullanim degeridir. bu bardagi sus olarak kullandiginizda da kullanim degerini gerceklestirmis olursunuz. dolayisiyla marx'a yoneltildigine bir cok kere sahit oldugum, kullanim'i marx'in dar ve aracsal tanimladigini iddia eden elestiriye katilmiyorum. isinize yarayan bir meta'yi ongoruldugu gibi kullansaniz da, affedersiniz gotunuze sokmayi da tercih etseniz, kullanim degerini hayata geciriyorsunuz demektir. burda kilit olan, onu bir sekilde kullanmaya deger bulmanizdir. kullanim degerinde belirleyici olan metanin niteligidir. testere ile bardak ayri sekillerde isinize yararlar.
  
  bu aldiginiz metayi herhangi bir sekilde kullanmayip yeniden satarsaniz da degisim degerinden faydalanmis olursunuz. bir metayi ya kullanirsiniz (kullanim degeri), ya da satarsiniz (degisim degeri). yani aralarinda bir celiski vardir, kullanirken satamaz, satarken kullanamazsiniz. burda genelde yanlis anlasilan sey su: aralarinda celiski olmasi bu iki deger turunun arasinda diyalektik bir iliski oldugu gercegini yadsimaz. eger satacaginiz meta kimsenin isine yaramiyorsa, yani kullanim degeri yoksa, degisim degerini de gerceklestiremez. baska biri icin kullanim degeri olmasi, sizin icin degisim degeri olmasinin on kosuludur. kullanim degerinde belirleyici olan nitelik iken, degisim degerinde belirleyici olan niceliktir. kalem yazmaya yarar (niteliksel kullanim degeri), 2 liradir (niceliksel degisim degeri)
  
  peki, turlu turlu nitelige sahip sayisiz meta nasil olur da piyasa da degisip tokusulabilir? ekmek bir lira ayakkabi 50 liradir. islevleri de nitelikleri de birbirinden farklidir. ama 50 ekmek parasina bir ayakkabiyi alabilir, bunlari degisip tokusabilirisiniz. her ne islevi olursa olsun birbirinden cok farkli metalarin ortak ozelligi nedir ki biz bunlari piyasada degisim degerleri uzerinden aynilastirabiliyoruz? marx'in buna cevabi, ricardo ve smith'i takiben, her metanin icinde emek gucu olmasidir. bu butun metalarin ortak ozelligidir. bu da deger kavramiyla aciklanir. degerin olcusu --burda marx oncullerinden ayrilir-- toplumsal olarak gerekli emek zamanidir. ortalama bir isci, ortalama kosullarda bir isi ne kadar surede bitirebiliyor sorusunun cevabidir toplumsal olarak gerekli emek zamani. bu da degerin olcusudur. el aleti ile 3 gunde dikilen bir gomlek, makinasi icad edilince 3 saatte dikiliyorsa, icinde nesnelesen emek gucu azalir ve onu uretmek icin toplumsal olarak gerekli emek zamani da kisalir. yani fiyati ucuzlar.
  
  bu noktada bir diger yanlis anlama cok yaygin. deger ile fiyat arasindaki iliskiyi zor anliyoruz bir sekilde. babaerenler de yukarida guzelce izah etmis, ben de baska bir yonunden aciklayayim. fiyat degerin para-adidir. ayri sistemler degillerdir. harcanan toplumsal olarak gerekli emek zamani degisim degerinin olusmasinda belirleyicidir. fakat bu, arz-talep iliskisinin tam dengede oldugu durum varsayilarak yapilan bir argumandir. yani belirleyici olan emek ise de piyasadaki hareketlenmeler fiyat uzerinde surekli oynama yaparlar. uyduruyorum kitlik basgosterdi. 50 ekmek ile bir ayakkabi alirken onceden, simdi bir ekmek ile bir ayakkabi alabilirsiniz. asiri talep fiyati arttirir. bu icindeki degerin degismesi anlamina gelmez, mevcut kosullarda degerin para ifadesi degismistir yanlizca.
  
  dedigim gibi, bu uc kavram (kullanim degeri, degisim degeri, deger) arasindaki diyalektigi sindirmek onemli. zira aralarinda diyalektik gerilimler mevcuttur. deger yani toplumsal olarak gerekli emek zamani ne kadar belirleyici gorunurse gorunsun, yani istersen en kalifiye is gucu ile en super teknoloji ile harika bir meta uret, biryerlerde birilerinin isini gormuyorsa bu mal, yani kullanim degeri yoksa, meta bunyesinde nesnelesmis emek gucunun hic bir degeri de yoktur.
  
  ozunde basit diyip, meseleyi karmasiklastiran giciklardan oldum galiba ama idare ediverin.