haiku

• "on iki sayfa entry okudum, hâlâ bir üçlünün haiku olup olmadığını nasıl anlayacağımı bilmiyorum" diyen üzgün gözlerinizden öperim. şu filtreyi uygulayın:
  
  * bu üç dizenin hece sayısı sırasıyla 5-7-5 mi?
  * mevsim (zaman) belirtgeci (kigo) var mı?
  * kesme/durdurma yapılmış mı? (kana - "ya, işte" vd.)
  * nükte yapılmış mı?
  * yer belirtilmiş mi?
  * dizeler tersten okununca da anlamlı mı?
  
  bu özellikleri haiz bir üçlü, haiku'dur.
  
  (mesela ben / bu filtreyi / geçmişte yazdığım kimi haikulara uygulayınca, / geçmişte hiç / haiku yazmamış olduğumu gördüm^*)
• "haikus are easy
  but sometimes they don't make sense
  refrigerator"
• japon usta matsuo başo'nun haiku'larından bir demet:
  
  yapabilseydim
  düşen kiraz çiçeği gibi
  söylerdim şiirimi
  
  ne giyersek giyelim
  güzel oluruz
  ay altında işte
  
  esirgemez kokusunu
  dalını kırandan da
  erik çiçeği
  
  dilenci işte
  göğü ve yeri giymiş
  yaz giysisi diye
  
  elime alsam
  erir harlı gözyaşında
  güz kırağısı
  
  bırak söğüde
  nefretini de arzusunu da
  yüreğinin
  
  bülbülün
  şapkası olur düşen
  kamelya çiçeği
  
  gel birlikte
  buğday başağı yiyip
  saman yastığı paylaşalım
  
  bülbül yoksa
  ruhu mu uyuyan
  zarif söğüdün?
  
  hadi gidelim
  kar seyredelim
  gömülene dek
  
  tatlı şakayık'ın
  yüreğinden çıkan
  bir esrik arı
  
  her gün,
  çıkılan bir yoldur;
  yolun kendisi de, sıla
  
  kar beklerken
  şairler taslarında
  şimşek görürler
  
  ___________
  
  başo, "kelebek düşleri", metis yayınları, çev. oruç aruoba
• haiku olmayan şiir ya da şiirimsilerin girildiği başlıktır.
  
  kuralsız haiku, kurallısını yazamayanların uydurmasıdır. haiku ise, 5-7-5 hece ölçüsü ile yazılır. çeviri haikular da buna dahildir. hece sayısını tutturamıyorsan çevirme, kurallı yazamıyorsan yazma, haiku olmayanları da serbest şiir adı altındaki başka yere yaz mesela... ha dersin ki "bir hece iki hece arttı-azaldı, çeviri yaparken bire bir karşılığı hece sayısı olarak aynı değil" eyvallah ama 5-7-5 nere 17-18-16 nere...
  
  bu girdiyi buraya koymamın nedeni ise, yeşil yanınca haiku hakkında bilgi almak ya da direkt haiku okumak istememdir, sırf üç mısra diye yan yana dizilmiş kelimeler değil...
• bir güneş doğdu
  taksim gezi parkında
  mevsim bahardı
• gemliğe doğru
  
  denizi göreceksin
  
  sakın şaşırma
  
  orhan veli kanık
• japon haiku siir sanatinin ulkemizde "garip" siiri uzerindeki dolayli/dolaysiz etkileri hala uzerinde yeterince durulmamis bir konudur. orhan veli'nin haiku ile ilgilendigi ve hatta haiku cevirileri yaptıgı bilinmektedir (bu ceviriler, "tercume" dergisinin kirkli yillardaki sayilarinda mevcuttur).
• oruc aruoba da turkce haikular yazmistir, mesela 6 45'ten cikan "ne" diye bir kitabi vardir. (bkz: tanzaku) (bkz: haijin)
  
  kucuk dere -
  deniz'e ulasinca
  sasirir iste...
• nerdesin lan sen?
  burdayim baba
  ...evin yokmu lan senin. puuu
• galiba en yanlış bilinen şiir türü haiku.
  
  haiku basit gibi görünür oysa bilinen şiir türleri arasında yazılması en zor olanlardan biridir. göründüğü gibi değildir denebilir ama bu tam olarak doğru değil, iyi bir haiku göründüğü gibidir. çünkü aldatmaca veya metafor yoktur.
  
  üç dizeden oluşan her şiire haiku denemez, unutulmaması gereken katı kurallar vardır. sadece poetic license sahibi olanlar kuralları unutabilir. ve o aşamaya gelmek de herkesin harcı değildir.
  
  bir haiku sadece 5-7-5 heceden de oluşmaz (kurallar yüzeysel değil demek istiyorum) başka şeyler gerekir: mesela mevsimle ilgili bir kelime (kigo) ve kesme sözcüğü (kireji) olmalıdır.
  
  kurallar, kuralsızlığa alıştırılmış insanlar için zorlayıcıdır ancak gereklidir çünkü bir çerçeve oluşturur. mesela fotoğrafçılar 36x24 mm ölçüsüne tam çerçeve derler (3:2), oran ve orantı için kurallar gereklidir. fakat ilkeler boşuna konmamıştır, haiku sanatının temelini oluştururlar, o yüzden henri-cartier bresson gibi büyük bir fotoğrafçı veya tadao ando gibi mimarlar etkileyici sanat eserleri üretti, üretiyor.
  
  haiku duygularla dolu olmaz, duygular okuyana hissettirilir.
  
  öyle ki bir nefeste çizilen bir resim veya kaligrafi eseri gibidir, sözü edilen neyse "şimdi" olur.
  
  çeviri de bütün bu kurallara uymalı, çalakalem çeviriler haiku değil olsa olsa şerhtir. oruç aruoba bu konuda muhteşem işler yaptı. (türkçe haiku yazmak isteyenler aruoba'nın yazdıklarını başucunda tutmalı. aruoba'dan sonra kazara cevat çapan veya parça başı iş yapan çevirmenlerin şiirlerini okursanız kalite farkından dolayı acı çekebilirsiniz.)
  
  haiku masada duran bir bardak su gibidir, söz sanatları yoktur. okurla dalga geçmez veya zeka gösterisi yapmaz ama keşfedilecek yönleri çoktur. bazen üç dizenin açıklaması sayfalar sürer. örneğin matsuo başo'nun 1686'da 43 yaşındayken yazdığı söylenen kurbağalı haiku üzerine birçok makale yayımlanmıştır, ayrıca şiirin ne zaman yazıldığı ve ne anlattığı konusunda da yüzlerce sürüp giden derin görüş ayrılıkları bulunuyor.)
  
  tuhaf ama gerekli şartlar yerine getirilse bile yazılan her şiir bir haiku olmayabilir! iyi bir haiku (çoğu ego tatmini için yazılmış uzun ve berbat zombi şiir türlerinin aksine) bir cana (ruh) ihtiyaç duyar, bunu açıklamak zor, okuyunca anlarsınız.
  
  can derken çok güzel bir örnek var, okuyun derim.
  
  ufkunu genişletmek isteyenler için de bonus olarak: la preparation du roman i