latin amerika tarihi
-
latin amerika ile ilgili bilgi dağarcığımız oldukça dar ve zayıf. tıpkı afrika, avustralya (okyanusya), uzak asya (uzak doğu) gibi bize uzak olan coğrafyalarda olduğu gibi. adeta toplumsal bir miyobi yaşıyoruz. devletimiz de bundan azade değil. cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte bir içe kapanma, bir utangaçlık evresine girmişiz. toplumun eğitim seviyesi, ekonomik durumu, toplumsal yorgunluk gibi sebeplerden bahsedilebilir ve bunlar haklı gerekçelerdir. fakat artık bilgi çağındayız. hemen her dilden yayınları her an takip edebiliyoruz. eskisi gibi kütüphane kütüphane, müze müze dolaşmamız gerekmiyor.
doktora çalışmalarımı latin amerika üzerine yapıyorum. vaka analizi için seçtiğim ülke arjantin. olabildiğince latin amerika ülkelerini gezip, dillerini ve kültürlerini de öğrenmeye çalışıyorum. esas alanım politik sosyoloji olsa da, coğrafya, ekonomi ve doğası üzerine de elimden geldiğince durmaya çalışıyorum. sosyolog olduğum için kültür, tarih ve demografi zaten başlıca ilgi alanlarım. (ispanyolca pratik yapmak için yahut latin amerika üzerine akademik çalışma yapıyorsanız mesaj atabilirsiniz).
bu başlıkta aşağıda belirteceğim, latin amerika tarihindeki önemli şehir, kişi, ülke ve olaylar ile ilgili, en azından tanım düzeyinde, girdiler yazacağım elimden geldiğince. bu başlık bir çeşit düzenleme dosyası gibi hizmet görecek. başka bazı yazarların yaptıkları gibi. ama önce latin amerika derken kastettiğim şeyden bahsedeyim: meksika'dan başlayarak orta amerika ve güney amerika'yı da kapsayan bütün bir coğrafyayı, karayipler de dahil olmak üzere, latin amerika olarak tesmiye ediyorum burada. bu tanımlamanın bazı sorunlar taşıyor olabileceğini baştan kabul ediyorum. sınıflandırmayı girdi sayısı arttıkça genişletebilir, yeniden düzenleyebilirim.
ülkeler, bölgeler, önemli şehirler, tarihi merkezler, medeniyetler, diller ve kültürler olarak listeleyeceğim başlıklar için girdiler yazacağım. epey muhteris, zahmetli ve iddialı bir proje. bakalım nereye kadar götürebileceğim. biraz da kendime notlar şeklinde olacağı için, rahatsızlık verirse şimdiden özür dilerim. -
ülkeler (kuzeyden güneye doğru):
(bkz: meksika)
(bkz: guatemala/#62634443)
(bkz: belize/#62528267)
(bkz: el salvador/#62277580)
(bkz: bahamalar/#67070750)
(bkz: haiti)
(bkz: dominik cumhuriyeti)
(bkz: küba)
(bkz: barbados)
(bkz: jamaika)
(bkz: honduras)
(bkz: nikaragua)
(bkz: kosta rika)
(bkz: panama)
(bkz: kolombiya/#95929606)
(bkz: venezuela/@eachart muller)
(bkz: trinidad-tobago)
(bkz: ekvador/@eachart muller)
(bkz: guyana)
(bkz: surinam)
(bkz: peru/#78640915)
(bkz: bolivya/@eachart muller)
(bkz: paraguay)
(bkz: brezilya/#63379615)
(bkz: uruguay/#66303530)
(bkz: arjantin/@eachart muller)
(bkz: şili/@eachart muller) -
bölgeler:
(bkz: atacama/#76555435)
(bkz: orta amerika)
(bkz: amazonlar)
(bkz: and dağları)
(bkz: patagonya/#88259305) ayrıca (bkz: #88259537) ve (bkz: arjantin iç savaşı/@eachart muller)
(bkz: buzullar)
(bkz: panama kanalı)
(bkz: meksika körfezi)
(bkz: karayipler)
(bkz: puerto rico)
(bkz: yucatan/#93650079)
(bkz: cusco/#80482563)
(bkz: guyanalar)
(bkz: fransız guyanası)
(bkz: antiller)
(bkz: aşağı kaliforniya)
(bkz: pampas)
(bkz: galapagos adaları)
(bkz: falkland adaları/#93862405)
(bkz: karayip adaları)
(bkz: paskalya adası) -
önemli bazı şehirler (alfabetik sırayla):
(bkz: antigua/#62593571)
(bkz: antofagasta/#94027106)
(bkz: asuncion)
(bkz: belmopan/#93434869)
(bkz: bogota/#63515209)
(bkz: brasil)
(bkz: buenos aires/#66917306)
(bkz: cali/#63556171)
(bkz: cancun)
(bkz: caracas)
(bkz: cayenne)
(bkz: chetumal/#92919379)
(bkz: ciudad de mexico/#93613351)
(bkz: ciudad juarez)
(bkz: colonia del sacramento/#93858103)
(bkz: copacabana/#92919834)
(bkz: cordoba/#66898163)
(bkz: cuenca/#83051746)
(bkz: cusco/#80482563)
(bkz: georgetown)
(bkz: guatemala city/#62634443)
(bkz: guayaquil/#82683113)
(bkz: havana)
(bkz: kingston)
(bkz: la paz/#96647143)
(bkz: lima)
(bkz: nassau/#67047459)
(bkz: nazca)
(bkz: managua)
(bkz: manaus)
(bkz: medellin)
(bkz: mendoza/#94583983)
(bkz: merida/#62593255)
(bkz: montevideo)
(bkz: panama city)
(bkz: paramaribo)
(bkz: port-au-prince)
(bkz: puno/#78641282)
(bkz: punta del este/#96886722)
(bkz: quito/#82974088)
(bkz: rio de janeiro/#63379591)
(bkz: rosario)
(bkz: san ignacio/#87721741)
(bkz: san jose)
(bkz: san juan)
(bkz: san pedro de atacama/@eachart muller)
(bkz: san pedro sula)
(bkz: san salvador)
(bkz: santa ana/#87723064)
(bkz: santiago/@eachart muller)
(bkz: santo domingo)
(bkz: sao paulo)
(bkz: sucre)
(bkz: tegucigalpa)
(bkz: tijuana)
(bkz: valparaiso/#88114908) -
eduardo galeano'nun latin amerika'nın kesik damarları isimli kitabı bu konuda oldukça tatmin edicidir. başta ispanyollar olmak üzere batı avrupa'nın latin amerikayı (başta bolivya) nasıl sömürdüğünü detaylıca anlatır. zaten latin amerika'nın tarihi de büyük ölçüde sömürünün tarihidir.
-
kişiler:
krallar:
(bkz: geronimo)
(bkz: atahualpa)
(bkz: tupac amaru)
(bkz: ii. moctezuma/@eachart muller)
(bkz: maximilian i of mexico/@eachart muller)
(bkz: vi. john)
(bkz: pedro i of brasil) (bkz: pedro iv of portugal) (bkz: dom pedro/#96405986)
askerler:
(bkz: rumiñawi/#85075259)
(bkz: simon bolivar) (bkz: el libertador)
(bkz: jose de san martin)
(bkz: manuel belgrano)
(bkz: martin miguel de güemes)
(bkz: antonio jose de sucre)
(bkz: francisco de paula santander)
(bkz: francisco de miranda)
isyancılar:
(bkz: tupac amaru ii/#98032879) (bkz: jose gabriel tupac amaru)
(bkz: tupac katari)
kaşifler/fatihler/soykıranlar:
(bkz: christoph colomb)
(bkz: hernan cortez)
(bkz: diego de almagro)
(bkz: bernal diaz del castillo)
(bkz: hernando pizarro) (bkz: gonzalo pizarro) (bkz: francisco pizarro)
(bkz: ferdinand magellan)
(bkz: vasco nunez de balboa)
(bkz: francisco vazquez de coronado)
(bkz: amerigo vespucci)
(bkz: john cabot)
(bkz: alexander von humboldt)
(bkz: charles darwin)
kadınlar:
(bkz: la malinche) (bkz: doña marina)
(bkz: maria teresa del toro y alayza)
(bkz: doña manuela sáenz/#82514645) (bkz: libertadora del libertador)
(bkz: eva peron)
(bkz: isabel martinez de peron/#97335501)
(bkz: cristina fernandez de kirchner)
(bkz: isabel allende/#97335501)
(bkz: gabriela mistral)
(bkz: lolita lebron/#99986707)
(bkz: griselda blanco)
(bkz: isabel moctezuma/#97336862)
(bkz: dilma rousseff)
(bkz: bartolina sisa/#98084491)
devrimciler:
(bkz: fidel castro)
(bkz: ernesto che guevera)
(bkz: emiliano zapata)
(bkz: augusto cesar sandino)
(bkz: pancho villa)
(bkz: pedro albizu campos)
(bkz: subcomandante marcos)
(bkz: cesar chavez)
diktatörler:
(bkz: hugo chavez)
(bkz: nicolas maduro)
(bkz: anastasio samoza)
(bkz: alberto fujimori)
(bkz: rafael trujillo)
(bkz: antonio lopez de santa anna)
(bkz: porfirio diaz)
(bkz: augusto pinochet)
(bkz: fulgencio batista)
(bkz: alfredo stroessner)
(bkz: solano lopez)
(bkz: carlos castillo armas)
(bkz: françois duvalier) (bkz: (papa doc)
(bkz: jorge rafael videla)
(bkz: manuel noriega)
(bkz: efrain rios montt)
devlet adamları:
(bkz: juan peron)
(bkz: getulio vargas)
(bkz: raul alfonsin)
(bkz: carlos menem)
(bkz: luiz inaci lula da silva)
masumlar:
(bkz: salvador allende)
(bkz: farabundo marti)
(bkz: monsignor oscar romero)
(bkz: bartolomeu dias)
haydutlar:
(bkz: pablo escobar) (bkz: carlos lehder) (bkz: medellin karteli)
(bkz: gilberto rodriguez) (bkz: miguel rodriguez) (bkz: helmer herrera) (bkz: cali karteli)
(bkz: jose santacruz londono)
(bkz: daniel barrera barrera)
(bkz: joaquin 'el chapo' guzman)
not: bu listeye eklemeler yapılacak ama çok uzun olduğu için ikinci bir kişiler listesi yapacağım. şimdilik bu kadarı kafi gelsin. -
kişiler (edipler/feylesoflar/şairler):
(bkz: jose marti)
(bkz: eduardo galeano)
(bkz: jorge luis borges)
(bkz: julio cortazar)
(bkz: jorge amado/#87677931)
(bkz: jose mauro de vasconcelos)
(bkz: gabriel garcia marquez)
(bkz: isabel allende)
(bkz: octavio paz)
(bkz: pablo neruda)
(bkz: carlos fuentes)
(bkz: juan rulfo)
(bkz: mario vargas llosa)
(bkz: gabriela mistral)
(bkz: miguel angel asturias)
(bkz: paco ignacio taibo ii)
(bkz: laura esquivel)
(bkz: roberto bolano)
(bkz: bruno traven)
(bkz: laura restrepo)
(bkz: ernesto sabato)
(bkz: manuel puig)
(bkz: alvaro menendez leal) (bkz: alvaro menen desleal)
(bkz: rene aviles fabila)
(bkz: mempo giardinelli)
(bkz: ruben dario)
(bkz: guillermo o'donnell/#100936252)
(bkz: arturo valenzuela)
(bkz: jose vasconcelos)
not: bu listeye eklemeler yapacağım. daha pek çok isim olmakla beraber, en tanınmış olanları ekledim. -
diller:
(bkz: kızılderili dilleri)
(bkz: quechua/#96120937) (bkz: quechua i) (bkz: quechua ii) (bkz: qichua) (bkz: kichwa)
(bkz: aymara)
(bkz: maya dili) (bkz: maya dilleri)
(bkz: nahuatl)
(bkz: guarani)
(bkz: mapuche)
(bkz: kaweshkar)
(bkz: chibcha) (bkz: muysccubun)
(bkz: amerind hipotezi)
(bkz: ispanyolca) (bkz: fransızca) (bkz: portekizce/@eachart muller) (bkz: ingilizce)
kültürler:
(bkz: kızılderililer)
(bkz: mestizo)
(bkz: mulatto) (bkz: zambo) (bkz: cafuzo)
(bkz: pardo)
(bkz: gringo)
(bkz: casta)
(bkz: amerindian) (bkz: otomi) (bkz: tlaxcalan) (bkz: totonac)
(bkz: moreno)
(bkz: malê/#85010725)
(bkz: montubio)
(bkz: afro-american) (sadece abd'dekiler değil, tüm amerika kıtası'ndaki siyahiler bu gruba dahil. afro-ecuadorianlar, afro-brasilenolar gibi. tabii hepsinin kökeni kölelik)
bunlardan bazılarını açıkladığı bir girdi için (bkz: #92868390)
(bkz: nazca kültürü) (bkz: pacaras kültürü)
(bkz: chinca kültürü)
(bkz: atacama kültürü)
(bkz: rapanui kültürü) (bkz: polinezya kültürleri)
(bkz: kaweshkar kültürü) (bkz: alacalufe)
(bkz: cañari/#82352342)
(bkz: muisca) (bkz: muisca konfederasyonu)
(bkz: conquistadores) (bkz: avrupalı fatihler) (bkz: espanoles)
(bkz: atlantic slave trade) (bkz: atlantik köle ticareti)
(bkz: asyalı göçmenler) (bkz: çinli bakkal)
(bkz: los turcos/#84894272) (bkz: latin amerika'da türkler/@eachart muller) ayrıca (bkz: #87670952) ve (bkz: #67096574)
(bkz: ermeniler) (bkz: #96802420)
(bkz: yahudiler)
tanrılar:
(bkz: ometecuhtli)
(bkz: huitzilopochtli)
(bkz: quetzalcoatl)
(bkz: xipe totec)
(bkz: mixcoatl)
(bkz: tlaloc)
(bkz: tezcatlipoca)
(bkz: gukumatz)
(bkz: itzamna)
(bkz: kukulkan)
(bkz: yopaat)
(bkz: inti)
(bkz: pachamama)
(bkz: mama ocllo) (bkz: mama uqllu)
(bkz: manco capac)
(bkz: vichama)
(bkz: viracocha)
(bkz: huitaca) -
medeniyetler/devletler/şehirler (avrupalı keşiflerinden önce):
aztekler:
(bkz: aztek medeniyeti) (bkz: aztek imparatorluğu)
(bkz: tenochtitlan)
(bkz: texcoco)
(bkz: tlacopan)
(bkz: el tajin)
(bkz: cholula)
mayalar:
(bkz: maya medeniyeti)
(bkz: maya şehirleri)
belize'dekiler - (bkz: altun ha) (bkz: caracol) (bkz: lamanai) (bkz: xunantunich/#62611388)
guatemala'dakiler - (bkz: el ceibal) (bkz: el mirador) (bkz: nakbe) (bkz: tikal/#62611436)
meksika'dakiler - (bkz: becan) (bkz: chichen itza) (bkz: calakmul) (bkz: uxmal) (bkz: tulum/#93470223) (bkz: palenque) (bkz: mayapan)
inkalar:
(bkz: inka medeniyeti) (bkz: inka imparatorluğu/#96445193) (bkz: cusco krallığı/#96444537)
(bkz: inka şehirleri)
bolivya'dakiler - (bkz: paria) (bkz: tiwanaku)
ekvador'dakiler - (bkz: ingapirca/@eachart muller) (bkz: pumapungo) (bkz: rumicucho)
peru'dakiler - (bkz: ollantaytambo) (bkz: machu pichu/@eachart muller)(bkz: pisac/#85616162) (bkz: saqsayhuaman/#80482626)
ayrıca (bkz: sacred valley of incas) (bkz: kutsal vadi) (bkz: urubamba vadisi)
şili'dekiler - (bkz: pucaralar/#84857413) (bkz: pucara de quitor) -
gerilla örgütler/devrimci hareketler/siyasi oluşumlar:
arjantin:
(bkz: ejército revolucionario del pueblo) (erp)
(bkz: montoneros)
(bkz: fuerzas armadas peronistas/#87670952) (fap)
bolivya:
(bkz: nancahuazu guerilla) (bkz: ejercito de liberacion nacional de bolivia) (eln)
(bkz: comision nestor paz zamora) (cnpz)
el salvador:
(bkz: frente farabundo martí para la liberación nacional) (fmln)
kolombiya:
(bkz: fuerzas armadas revolucionarias de colombia) (bkz: ejercito del pueblo) (farc ya da farc-ep)
(bkz: ejercito de liberacion nacional) (eln)
(bkz: movimiento 19 de abril) (m-19)
(bkz: ejercito popular de liberacion) (epl)
küba:
(bkz: movimiento 26 de julio) (m-26-7) [fidel castro, che guevera]
meksika:
(bkz: zapatistas) (bkz: ejército zapatista de liberación nacional) (ezln) [emiliano zapata]
nikaragua:
(bkz: sandinistas) (bkz: frente sandinista de liberación nacional) (fsln)
peru:
(bkz: sendero luminoso) (bkz: partido comunista del peru) (pcp) [abimael guzman]
şili:
(bkz: movimiento de izquierda revolucionaria) (mir)
venezuela:
(bkz: fuerzas bolivarianas de liberación) (fln)
amerika destekli sağ/karşı-devrimci silahlı gruplar:
(bkz: contras/#84899175) - nikaragua [ilgili olarak (bkz: iran-kontra skandalı)]
(bkz: brigada asalto 2506) ya da (bkz: brigade 2506/#84898555) - küba
haşiye: irili ufaklı daha nicesi var ama ben sadece belli başlı olanları aldım buraya. şimdilik bu kadarla kalsın, aklıma geldikçe ve ilgili başlıklara girdi yazdıkça düzenlerim.
ekşi sözlük kullanıcılarıyla mesajlaşmak ve yazdıkları entry'leri
takip etmek için giriş yapmalısın.
hesabın var mı? giriş yap